PHẨM “NIỆM TRỤ ĐẲNG”
Phần cuối quyển 414 đến đầu quyển
415, Hội thứ II.
(Tương đương phẩm “Biện Đại Thừa”,
phần cuối Q.52 - 53, Hội thứ I, ĐBN)
Tóm lược:
(Tu bốn niệm trụ)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát là bốn niệm trụ. Những gì là bốn? Một là thân niệm trụ, hai là
thọ niệm trụ, ba là tâm niệm trụ, bốn là pháp niệm trụ.
Thân niệm trụ ấy là Bồ
tát khi tu hành Bát Nhã, đem vô sở đắc làm phương tiện, tuy đối nội thân trụ
quán theo thân, hoặc đối ngoại thân trụ quán theo thân, hoặc đối nội ngoại
thân trụ quán theo thân, nhưng vĩnh viễn không phát sanh những đòi hỏi của
thân(1), nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham ái.
Thọ niệm trụ ấy là Bồ
tát khi tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, tuy đối nội thọ trụ
quán theo thọ, hoặc đối ngoại thọ trụ quán theo thọ, hoặc đối nội ngoại thọ
trụ quán theo thọ, nhưng vĩnh viễn không phát sanh những đòi hỏi của thân, nỗ lực tinh
tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham ái.
Tâm niệm trụ ấy là Bồ
tát khi tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, tuy đối nội tâm trụ
quán theo tâm, hoặc đối ngoại tâm trụ quán theo tâm, nhưng vĩnh viễn
không phát sanh những đòi hỏi của thân, nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác,
điều phục tham ái.
Pháp niệm trụ ấy là Bồ
tát khi tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, tuy đối nội pháp trụ
quán theo pháp, hoặc đối ngoại pháp trụ quán theo pháp, hoặc đối nội ngoại
pháp trụ quán theo pháp, nhưng vĩnh viễn không phát sanh những đòi hỏi của thân nỗ lực tinh
tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham ái.
Sao là Bồ tát khi tu hành Bát Nhã
đem vô sở đắc làm phương tiện, đối nội thân trụ quán theo thân, nỗ lực
tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham ái?
Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi tu hành Bát
Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, quán kỹ tự thân khi đi biết đi, khi
đứng biết đứng, khi ngồi biết ngồi, khi nằm biết nằm, như như tự thân uy nghi
sai khác. Như vậy, như vậy, nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều
phục tham ái. Đấy là Bồ tát khi tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương
tiện, đối nội thân trụ quán theo thân, nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác,
điều phục tham ái.
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, quán kỹ tự thân chính biết đi
đến, chính biết xem ngó, chính biết cúi ngước, chính biết co dãn, mặc Tăng già
lê, cầm nắm y bát, hoặc ăn hoặc uống, nghỉ ngơi kinh hành, ngồi dậy, đón rước,
thức ngủ nói lặng, vào ra các định, đều nhớ chính biết. Đấy là Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đối nội thân trụ quán theo thân,
nỗ lực tinh
tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham ái. (nói về tứ oai nghi tức tu
hành tịnh hạnh, lấy thân làm thân giáo)
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, quán kỹ tự thân, khi hít vào nhớ
biết hít vào, khi thở ra nhớ biết thở ra, khi thở dài nhớ biết thở dài, khi thở
ngắn nhớ biết thở ngắn. Như thợ quay xe hoặc học trò y, khi thế xe dài
biết thế xe dài, khi thế xe ngắn biết thế xe ngắn. Bồ tát này cũng lại như
thế, nhớ biết các hít thở ra vào, dài ngắn sai khác. Đấy là Bồ tát khi tu
hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đối nội thân trụ quán theo thân, nỗ lực tinh
tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham ái. (giống như quán sổ tức)
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát nhã Ba la mật đem vô sở đắc làm phương tiện, quán kỹ tự thân, các
giới (các đại chủng) sai khác. Chỗ gọi địa giới, thủy, hỏa, phong
giới. Như đồ tể giỏi hoặc học trò y dứt mạng trâu rồi, lại dùng dao bén
chia xẻ nơi thân, cắt làm bốn phần, hoặc ngồi hoặc đứng như thật quán
biết. Bồ tát này cũng lại như thế, quán sát tự thân địa, thủy, hỏa, phong
bốn giới sai khác. Đấy là Bồ tát khi tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương
tiện, đối nội thân trụ quán theo thân, nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác,
điều phục tham ái.
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, quán kỹ tự thân từ chân đến đỉnh
các thứ bất tịnh đầy rẫy nơi trong ngoài được da mỏng gói kín. Chỗ gọi
thân này chỉ có các thứ: Tóc, lông, móng, răng, da dày, da mỏng, máu, thịt,
gân, mạch, xương, tủy, tim, gan, phổi, cật, mật, lá lách, bào thai, dạ dày,
ruột lớn, ruột nhỏ, cứt, đái, nước mắt, nước dãi, khạc nhổ, mồ hôi, đất bẩn,
đàm, mủ, mỡ lá, óc, màng, ghèn, cứt ráy, bất tịnh như thế đầy rẫy trong thân.
Như có nông phu hoặc các trưởng giả, trong bịch đựng đầy các thứ tạp cốc, chỗ
gọi nếp, mè, lúa, đậu, bắp thảy; có kẻ tỏ mắt khai bịch xem coi năng như thật
biết trong ấy chỉ có nếp, mè, lúa thảy các thứ tạp cốc. Bồ tát này cũng là như
thế, quán kỹ tự thân từ chân đến đỉnh đầy rẫy bất tịnh chẳng thể tham muốn. Đấy
là Bồ tát khi tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đối nội thân trụ
quán theo thân, nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham
ái. (quán thân bất tịnh)
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đến nơi vắng vẻ quán tử thi
quăng bỏ đã một ngày, hoặc qua hai ngày cho đến bảy ngày, nơi thân sình trướng
sắc biến xanh bầm, hôi thối, da nứt, mủ máu chảy ra. Thấy việc này rồi, tự
nghĩ thân ta cũng như thế, nếu chưa được giải thoát, cuối cùng cũng lại như
vậy! Đấy là Bồ tát khi tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đối nội
thân trụ quán theo thân, nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác,
điều phục tham ái.
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đến nơi vắng vẻ quán tử thi
quăng bỏ đã một ngày, hoặc qua hai ngày cho đến bảy ngày, bị các chim bồ cắt,
quạ khách, cú mèo, cọp, beo, chồn, sói, dã can thảy, nhiều loại cầm thú; hoặc
mổ hoặc bấu, xương thịt rơi rớt ngổn ngang, cắn giành ăn nuốt. Thấy việc này
rồi, tự nghĩ thân ta cũng như thế, nếu chưa được giải thoát, cuối cùng cũng lại
như vậy! Đấy là Bồ tát khi tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đối
nội thân trụ quán theo thân, nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác,
điều phục tham ái.
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đến nơi vắng vẻ quán tử thi
quăng bỏ, cầm thú bu đến ăn nuốt, mủ máu chảy lìa, có vô lượng loại trùng giòi
sinh ra hôi thối hơn cả chó chết. Thấy việc này rồi, tự nghĩ thân ta cũng
như thế, nếu chưa được giải thoát, cuối cùng cũng lại như vậy! Đấy là Bồ tát
khi tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đối nội thân trụ quán theo
thân, nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham
ái.
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đến nơi vắng vẻ quán tử thi
quăng bỏ trùng giòi ăn rồi, thịt lìa xương ló, đốt chân tay liền nhau vì gân
quấn máu dính hãy còn thịt nát bấy. Thấy việc này rồi, tự nghĩ thân ta
cũng như thế, nếu chưa được giải thoát, cuối cùng cũng lại như vậy! Đấy là Bồ
tát khi tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đối nội thân trụ quán
theo thân, nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham
ái.
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đến nơi vắng vẻ quán tử thi
quăng bỏ, đã thành xương trắng máu thịt đều hết, còn gân liền nhau. Thấy
việc này rồi, tự nghĩ thân ta cũng như thế, nếu chưa được giải thoát, cuối cùng
cũng lại như vậy! Đấy là Bồ tát khi tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương
tiện, đối nội thân trụ quán theo thân, nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác,
điều phục tham ái.
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đến nơi vắng vẻ quán tử thi
quăng bỏ chỉ còn các xương, xương ấy trắng ngà sắc như kha tuyết, các gân nát bấy, đốt chân
tay rời lìa. Thấy việc này rồi, tự nghĩ thân ta cũng như thế, nếu chưa được
giải thoát, cuối cùng cũng lại như vậy! Đấy là Bồ tát khi tu hành Bát Nhã đem
vô sở đắc làm phương tiện, đối nội thân trụ quán theo thân, nỗ lực tinh tấn,
chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham ái.
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đến nơi vắng vẻ quán tử thi
quăng bỏ đã thành xương trắng, lóng đốt chân tay chia tản, rơi rớt mỗi
nơi. Thấy việc này rồi, tự nghĩ thân ta cũng như thế, nếu chưa được giải
thoát, cuối cùng cũng lại như vậy! Đấy là Bồ tát khi tu hành Bát Nhã đem vô sở
đắc làm phương tiện, đối nội thân trụ quán theo thân, nỗ lực tinh
tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham ái.
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đến nơi vắng vẻ quán tử thi
quăng bỏ, thấy các xương phân chia mỗi thứ một nơi, rải rác khắp chỗ.
Thấy việc này rồi, tự nghĩ thân ta cũng như thế, nếu chưa được giải thoát, cuối
cùng cũng lại như vậy! Đấy là Bồ tát khi tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm
phương tiện, đối nội thân trụ quán theo thân, nỗ lực tinh
tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham ái.
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đến nơi vắng vẻ quán tử thi
quăng bỏ, hài cốt ngổn ngang, gió thổi nắng phơi, mưa chan sương phủ, lâu đã
nhiều năm, sắc như kha tuyết. Thấy việc này rồi, tự nghĩ thân ta cũng như
thế, nếu chưa được giải thoát, cuối cùng cũng lại như vậy! Đấy là Bồ tát khi tu
hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đối nội thân trụ quán theo thân, nỗ lực tinh
tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham ái.
Lại nữa, Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đến nơi vắng vẻ quán tử thi
quăng bỏ, còn xương tan đất, trải nhiều trăm năm, hoặc nhiều ngàn năm, tướng ấy
biến xanh, trạng sắc như chim câu, mục nát như bụi, cùng đất hòa nhau khó phân
biệt được(chi tiết của cửu tưởng quán). Thấy việc này rồi, tự nghĩ
thân ta cũng như thế, nếu chưa được giải thoát, cuối cùng cũng lại như vậy! Đấy
là Bồ tát Ma ha tát khi tu hành Bát nhã Ba la mật-đa đem vô sở đắc mà làm
phương tiện, đối nội thân trụ quán theo thân, nỗ lực tinh
tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham ái.
Thiện Hiện! Các Bồ tát khi tu hành Bát
Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, như đối với nội thân sai khác như thế trụ
quán theo thân, nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham
ái, đối với ngoại thân trụ quán theo thân, đối với nội ngoại thân trụ quán theo
thân, nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham
ái. Tùy theo sở thích cũng lại như vậy.
Thiện Hiện! Các Bồ tát khi tu hành Bát
Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đối nội ngoại cùng thọ, tâm, pháp trụ quán
theo thọ, tâm, pháp, nỗ lực tinh tấn, chánh niệm tỉnh giác, điều phục tham
ái. Tùy theo sở thích đều nên giảng rộng. Thiện Hiện! Như vậy, Bồ tát tu
hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đối với nội ngoại cùng thân, thọ,
tâm, pháp khi trụ quán theo thân, thọ, tâm, pháp. Tuy quán như thế mà vô
sở đắc. Phải biết đấy là tướng Đại thừa Bồ tát.
(Tu bốn chánh đoạn)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là bốn chánh đoạn. (Q.
414, ĐBN)
Những gì là bốn? Thiện Hiện! Nếu Bồ
tát khi tu hành Bát Nhã đem vô sở đắc làm phương tiện, đối các pháp ác bất
thiện chưa phát sanh, chẳng muốn chúng sanh nên sanh tâm mong muốn cố gắng
siêng năng giữ gìn, đấy là thứ nhất.
Nếu Bồ tát khi tu hành Bát Nhã đem
vô sở đắc làm phương tiện, đối các pháp ác bất thiện đã sanh, vì muốn
dứt diệt, nên sanh tâm mong muốn cố gắng siêng năng giữ gìn, đấy là thứ hai.
Nếu Bồ tát khi tu hành Bát Nhã đem
vô sở đắc làm phương tiện, muốn thiện pháp chưa sanh muốn chúng sanh,
nên sanh tâm mong muốn cố gắng siêng năng giữ gìn, đấy là thứ ba.
Nếu Bồ tát khi tu hành Bát Nhã đem
vô sở đắc làm phương tiện, nếu thiện pháp đã sanh, vì khiến an trụ chẳng
quên, lại muốn tăng thêm cho được viên mãn nên sanh tâm mong muốn cố gắng
siêng năng giữ gìn, đấy là thứ tư.
Thiện Hiện! Phải biết đấy là tướng
Đại thừa Bồ tát.
(Tu bốn thần túc)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là bốn thần túc. (Q.415,
ĐBN)
Những gì là bốn? Thiện Hiện! Nếu Bồ
tát khi tu hành Bát Nhã, đem vô sở đắc làm phương tiện, tu dục Tam ma
địa, đoạn hành, thành tựu thần túc, nương vào xa lìa, nương vào vô nhiễm, nương
vào diệt hồi hướng xả, đấy là thứ nhất.
Nếu Bồ tát khi tu hành Bát Nhã, đem
vô sở đắc làm phương tiện, tu cần Tam ma địa, đoạn hành, thành tựu thần
túc, nương vào xa lìa, nương vào vô nhiễm, nương vào diệt hồi hướng xả, đấy là
thứ hai.
Nếu Bồ tát khi tu hành Bát Nhã, đem
vô sở làm phương tiện, tu tâm Tam ma địa, đoạn hành, thành tựu thần túc,
nương vào xa lìa, nương vào vô nhiễm, nương vào diệt hồi hướng xả, đấy là thứ
ba.
Nếu Bồ tát khi tu hành Bát Nhã, đem
vô sở đắc làm phương tiện, tu quán Tam ma địa, đoạn hành, thành tựu thần
túc, nương vào xa lìa, nương vào vô nhiễm, nương vào diệt hồi hướng xả, đấy là
thứ tư.
Thiện Hiện! Phải biết đấy là tướng
Đại thừa Bồ tát.
(Tu năm căn)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là năm căn.
Những gì là năm? Thiện Hiện! Nếu Bồ
tát khi tu hành Bát Nhã, đem vô sở đắc làm phương tiện, sở tu tín căn, tinh
tấn căn, niệm căn, định căn, huệ căn. Thiện Hiện!
Phải biết đấy là tướng Đại thừa Bồ tát.
(Tu năm lực)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là năm lực. Những gì là năm? Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi
tu hành Bát Nhã, đem vô sở đắc làm phương tiện, sở tu tín lực, tinh
tấn lực, niệm lực, định lực, huệ lực. Thiện Hiện!
Phải biết đấy là tướng Đại thừa Bồ tát.
(Tu bảy Bồ đề phần)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là bảy thảy nhánh giác (bảy chi thánh đạo). Những
gì là bảy? Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi tu hành Bát Nhã, đem vô sở đắc làm phương
tiện, sở tu niệm giác chi, trạch pháp giác chi, tinh tấn giác
chi, hỷ giác chi, khinh an giác chi, định giác chi, xả
giác chi; nương vào xa lìa, nương vào vô nhiễm, nương vào diệt hồi hướng
xả. Thiện Hiện! Phải biết đấy là tướng Đại thừa Bồ tát.
(Tu hành Bát chánh đạo phần)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là tám nhánh Thánh đạo(tám chi Thánh đạo). Những
gì là tám? Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi tu hành Bát Nhã, đem vô sở đắc làm phương
tiện, tu chánh kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh
nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh
định; nương vào xa lìa, nương vào vô nhiễm, nương vào diệt hồi hướng
xả. Thiện Hiện! Phải biết đấy là tướng Đại thừa Bồ tát.
(Tu hành không, vô tướng, vô nguyện
Tam ma địa)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là ba Tam ma địa. Những gì là ba? Thiện Hiện! Nếu Bồ tát
khi tu hành Bát Nhã, đem vô sở đắc làm phương tiện, quán tất cả pháp tự tướng
đều không, an trụ nơi tâm, gọi là không giải thoát môn, cũng gọi là
không Tam ma địa, đấy là thứ nhất. Nếu Bồ tát khi tu hành Bát Nhã, đem vô
sở đắc làm phương tiện, quán tất cả pháp tự tướng không, nên đều không có
tướng, an trụ nơi tâm, gọi vô tướng giải thoát môn, cũng gọi vô tướng
Tam ma địa, đấy là thứ hai. Nếu Bồ tát Ma ha tát khi tu hành Bát nhã Ba la mật,
đem vô sở đắc làm phương tiện, quán tất cả pháp tự tướng không, nên đều không
sở nguyện, an trụ nơi tâm gọi vô nguyện giải thoát môn, cũng gọi vô
nguyện Tam ma địa, đấy là thứ ba. Thiện Hiện! Phải biết đấy là tướng Đại
thừa Bồ tát.
(Tu hành mười một trí)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là mười một trí. Những gì là mười một? Là pháp trí,
loại trí, tha tâm trí, thế tục trí, khổ trí, tập
trí, diệt trí, đạo trí, tận trí, vô sanh trí,
như thuyết trí.
Sao gọi pháp trí? Nếu đem vô
sở đắc mà làm phương tiện, trí biết tướng năm uẩn sai khác, đấy là pháp trí.
Sao gọi loại trí? Trí biết
nhãn cho đến ý, sắc cho đến pháp đều là vô thường, đấy là loại trí.
Sao gọi tha tâm trí? Trí biết
hữu tình sai khác về pháp tâm, tâm sở không bị trở ngại, đấy là tha tâm trí.
Sao gọi thế tục trí? Trí biết
các hữu tình tu hành sai khác, đấy là thế tục trí.
Sao gọi khổ trí? Trí biết khổ
nên chẳng sanh, đấy là khổ trí.
Sao gọi tập trí? Trí biết tập
nên dứt hẳn, đấy là tập trí.
Sao gọi diệt trí? Trí biết
diệt nên tác chứng, đấy là diệt trí.
Sao gọi đạo trí? Trí biết đạo
nên tu tập, đấy là đạo trí.
Sao gọi tận trí? Trí biết
tham sân si hết, đấy là tận trí.
Sao gọi vô sanh trí? Trí biết
các cõi, vĩnh viễn không trở lại nữa, đấy là vô sanh trí.
Sao gọi như thuyết trí? Trí
biết Nhất thiết tướng của Như Lai. Đó là như thuyết trí.
Thiện Hiện! Phải biết đấy là tướng
Đại thừa Bồ tát.
(Tu hành Tam căn)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là ba căn: Một căn chưa biết sẽ biết, hai căn đã biết, ba căn
đủ biết.
Sao gọi vị tri đương tri căn (căn
chưa biết sẽ biết)? Nếu các kẻ hữu học đối với các Thánh đế chưa hiện quán,
có tín căn, tinh tấn căn, niệm căn, định căn, tuệ căn. Đó là vị tri đương tri
căn.
Sao gọi dĩ tri căn (căn đã biết)?
Nếu các kẻ hữu học đối với các Thánh đế đã được hiện quán, có tín căn, tinh tấn
căn, niệm căn, định căn, tuệ căn. Đó là dĩ tri căn.
Sao gọi cụ tri căn (căn đủ biết)?
Nghĩa là các kẻ vô học hoặc A la hán, hoặc Độc giác, hoặc đã trụ mười bậc Bồ
tát, hoặc các Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác, có tín căn, tinh tấn căn, niệm căn,
định căn, tuệ căn. Đó là cụ tri căn.
Thiện Hiện! Nếu ba căn đây đem vô sở
đắc làm phương tiện ấy, phải biết đấy là tướng Đại thừa Bồ tát.
(Tu hành Tam tam ma địa)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là ba Tam ma địa. Sao gọi là ba? Một có tầm có tứ Tam ma
địa; hai không tầm chỉ có tứ tam ma địa; ba không tầm không tứ tam ma địa.
Sao gọi có tầm có tứ tam ma địa? Nếu lìa
pháp dục ác bất thiện có tầm có tứ, lìa sanh vui mừng, vào sơ tĩnh lự
trụ đầy đủ. Đấy là có tầm có tứ Tam ma địa.
Sao gọi không tầm chỉ tứ Tam ma địa? Định trung
gian tịnh lự thứ nhất và tịnh lự thứ hai. Đó là Tam ma địa không có tầm chỉ có
tứ.
Sao gọi không tầm không tứ Tam ma địa? Như định
đệ tam tĩnh lự cho đến phi tưởng phi phi tưởng xứ. Đấy là không tầm không tứ
Tam ma địa.
Thiện Hiện! Nếu ba món đây đem vô sở
đắc làm phương tiện, phải biết đấy là tướng Đại thừa Bồ tát.
(Tu hành mười tùy niệm)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là mười tùy niệm. Những gì là mười? Là Phật tùy niệm,
Pháp tùy niệm, Tăng tùy niệm, giới tùy niệm, xả tùy niệm,
thiên tùy niệm, vắng lặng tùy niệm, thở vào ra tùy niệm,
thân tùy niệm, chết tùy niệm. Thiện Hiện! Nếu mười pháp này đem vô
sở đắc làm phương tiện ấy, phải biết đấy là tướng Đại thừa Bồ tát.
(Tu hành Tứ Thiền, Tứ vô lượng, Tứ định
vô sắc, Tám giải thoát,
Chín định thứ lớp)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là bốn tĩnh lự, bốn vô lượng, bốn định vô sắc,
tám giải thoát, chín định thứ lớp thảy. Sở hữu thiện pháp đem
vô sở đắc làm phương tiện ấy, phải biết đấy là tướng Đại thừa Bồ tát.
(Tu
hành Như Lai mười lực)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là Như Lai mười lực. Những gì là mười?
Thiện Hiện! Đem vô sở đắc làm phương
tiện, như thật biết rõ các pháp nhân quả v.v... tướng xứ, phi xứ. Đấy là
thứ nhất.
Đem vô sở đắc làm phương tiện, như
thật biết rõ sự sai khác của nghiệp báo, nhân quả mà các loại hữu tình
lãnh thọ trong quá khứ, vị lai, hiện tại.. Đấy là thứ hai.
Đem vô sở đắc làm phương tiện, như
thật biết rõ tướng thế gian chẳng phải một cảnh giới. Đấy là thứ
ba.
Đem vô sở đắc làm phương tiện, như
thật biết rõ các loại hữu tình chẳng phải một thắng giải mà nhiều loại thắng
giải. Đấy là thứ tư.
Đem vô sở đắc làm phương tiện, như
thật biết rõ các loại hữu tình các căn thắng liệt(hơn kém). Đấy
là thứ năm.
Đem vô sở đắc làm phương tiện, như
thật biết rõ hành tướng biến hành. Đấy là thứ sáu.
Đem vô sở đắc làm phương tiện, như
thật biết rõ các loại hữu tình căn, lực, giác chi, giải thoát, tịnh lự, đẳng
trì, đẳng chí, nhiễm, tịnh sai khác. Đấy là thứ bảy.
Đem vô sở đắc làm phương tiện, như
thật biết rõ các loại hữu tình có vô lượng thứ túc mạng sai khác. Đấy
là thứ tám.
Đem vô sở đắc làm phương tiện, như
thật biết rõ các loại hữu tình có vô lượng thứ tử sanh sai khác. Đấy
là thứ chín.
Đem vô sở đắc làm phương tiện, như
thật biết rõ các lậu được đoạn hẳn, được vô lậu tâm giải thoát, được vô
lậu tuệ giải thoát, ở trong hiện pháp tự mình chứng đắc và an trụ hoàn toàn, có
thể biết rõ như thật đây là đời cuối cùng, phạm hạnh đã lập, việc làm đã làm
xong, chẳng thọ thân sau. Đấy là thứ mười.
Thiện Hiện! Phải biết đấy là tướng
Đại thừa Bồ tát.
(Tu hành Tứ vô sở úy)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là bốn vô sở úy. Những gì là bốn? 1). Chính đẳng giác
vô uý. 2). Lậu vĩnh tận vô uý. 3). Thuyết chướng pháp vô uý. 4). Thuyết xuất
đạo vô uý):
Thiện Hiện! Đem vô sở đắc làm phương
tiện, tự xưng ta là bậc Chánh Đẳng Giác. Dù có Sa môn, hoặc Bà la
môn, hoặc Thiên ma phạm, hoặc người trong thế gian nương vào pháp đặt ra câu
hỏi, làm cho ta nhớ nghĩ: “Pháp này chẳng phải Chánh Đẳng Giác”. Ta
đối với lời gạn hỏi như thế thấy không có căn cớ, vì biết không có căn cớ, nên
được yên ổn trụ vào chỗ không lo, không sợ, tự xưng ta ở ngôi vị của bậc Đại
tiên, ở giữa đại chúng rống tiếng Sư tử, chuyển bánh xe diệu pháp. Bánh xe pháp
ấy thanh tịnh, chánh chơn, vô thượng mà tất cả Sa môn, hoặc Bà la môn, hoặc
Thiên, ma, phạm vương, hoặc người trong thế gian đều không có thể chuyển được.
Đó là thứ nhất.
Thiện Hiện! Đem vô sở đắc làm phương
tiện, tự xưng ta đã dứt hẳn các lậu. Nếu có Sa môn, hoặc Bà la môn,
hoặc Thiên ma phạm, hoặc người trong thế gian nương vào pháp đặt ra câu hỏi,
làm cho ta nhớ nghĩ: “Lậu như thế chưa được dứt hẳn”. Ta đối với
lời gạn hỏi như thế thấy không có căn cớ, vì biết không có căn cớ, nên được yên
ổn trụ vào chỗ không lo, không sợ, tự xưng ta ở ngôi vị của bậc Đại tiên, ở
giữa đại chúng rống tiếng Sư tử, chuyển bánh xe diệu pháp. Bánh xe pháp ấy
thanh tịnh, chánh chơn, vô thượng mà tất cả Sa môn, hoặc Bà la môn, hoặc Thiên,
ma, phạm vương, hoặc người trong thế gian đều không có thể chuyển được. Đó là
thứ hai.
Thiện Hiện! Đem vô sở đắc mà làm
phương tiện, vì các đệ tử thuyết pháp chướng đạo. Dù có Sa môn,
hoặc Bà la môn, hoặc Thiên ma phạm, hoặc người trong thế gian nương vào pháp
đặt ra câu hỏi, làm cho ta nhớ nghĩ: “Hoặc pháp này chẳng năng
chướng đạo”. Ta đối với lời gạn hỏi như thế thấy không có căn cớ, vì biết
không có căn cớ, nên được yên ổn trụ vào chỗ không lo, không sợ, tự xưng ta ở
ngôi vị của bậc Đại tiên, ở giữa đại chúng rống tiếng Sư tử, chuyển bánh xe
diệu pháp. Bánh xe pháp ấy thanh tịnh, chánh chơn, vô thượng mà tất cả Sa môn,
hoặc Bà la môn, hoặc Thiên, ma, phạm vương, hoặc người trong thế gian đều không
có thể chuyển được. Đó là thứ ba.
Thiện Hiện! Đem vô sở đắc mà làm
phương tiện, vì các đệ tử thuyết đạo hết khổ. Dù có Sa môn, hoặc
Bà la môn, hoặc Thiên ma phạm, hoặc người trong thế gian nương vào pháp đặt ra
câu hỏi, làm cho ta nhớ nghĩ: “Tu đạo này chẳng năng hết khổ”. Ta đối
với lời gạn hỏi như thế thấy không có căn cớ, vì biết không có căn cớ, nên được
yên ổn trụ vào chỗ không lo, không sợ, tự xưng ta ở ngôi vị của bậc Đại tiên, ở
giữa đại chúng rống tiếng Sư tử, chuyển bánh xe diệu pháp. Bánh xe pháp ấy
thanh tịnh, chánh chơn, vô thượng mà tất cả Sa môn, hoặc Bà la môn, hoặc Thiên,
ma, phạm vương, hoặc người trong thế gian đều không có thể chuyển được. Đó là
thứ tư.
Thiện Hiện! Phải biết đấy là tướng
Đại thừa Bồ tát.
(Tu hành Tứ vô ngại giải)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là bốn vô ngại giải. Những gì là bốn? Một: Nghĩa vô
ngại giải, hai: Pháp vô ngại giải, ba: Từ vô ngại giải, bốn: Biện
vô ngại giải. Thiện Hiện! Bốn vô ngại giải như thế, lấy vô sở đắc làm
phương tiện, phải biết đấy là tướng Đại thừa Bồ tát.
(Tu hành 18 pháp Phật bất cộng)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là mười tám pháp Phật bất cộng. Những gì là mười tám?
Thiện Hiện! Nghĩa là các Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác thường không lầm lỗi,
không hấp tấp, không mất giọng nói, không nhớ nghĩ, tưởng không nhiều thứ, tâm
không chọn bỏ, chí muốn không lui, tinh tấn không lui, niệm không lui, tuệ
không lui, giải thoát không lui, giải thoát tri kiến không lui. Tất cả thân
nghiệp trí là tiên khởi, tùy theo trí mà chuyển; tất cả ngữ nghiệp trí là
tiên khởi, tùy theo trí mà chuyển; tất cả ý nghiệp trí là tiên
khởi, tùy theo
trí mà chuyển, đối với tri kiến phát sanh ở đời quá khứ không chấp trước, không
chướng ngại, đối với tri kiến phát sanh ở đời vị lai không chấp trước, không
chướng ngại, đối với tri kiến phát sanh ở đời hiện tại không chấp trước, không
chướng ngại. Này Thiện Hiện! Mười tám pháp Phật bất cộng như vậy không có pháp
nào không lấy vô sở đắc làm phương tiện. Nên biết đó là tướng Đại thừa của Bồ
tát.
(Tu hành Các môn Đà la ni)
Lại nữa, Thiện Hiện! Tướng Đại thừa
Bồ tát ấy là Đà la ni môn. Những gì là Đà la ni môn? Nghĩa là tánh
chữ bình đẳng, tánh ngôn ngữ bình đẳng, vào môn các chữ. Thế nào là tánh chữ
bình đẳng, tánh ngôn ngữ bình đẳng, vào môn các chữ?
Này Thiện Hiện! Bồ tát nào khi tu
hành Bát Nhã lấy vô sở đắc làm phương tiện, vào môn chữ Ả, ngộ tất cả pháp vốn
không sanh; vào môn chữ Lạc, ngộ tất cả pháp xa lìa trần cấu; vào môn chữ Bả,
ngộ giáo lý thắng nghĩa của tất cả pháp; vào môn chữ Giả, ngộ tất cả pháp không
có tử sanh; vào môn chữ Na, ngộ tất cả pháp, xa lìa danh tướng không có được
mất; vào môn chữ Lã, ngộ tất cả pháp xuất thế gian, yêu thích duyên cành nhánh
nên bị hại; vào môn chữ Đà, ngộ tất cả pháp, điều phục tịch tịnh, chơn như bình
đẳng không phân biệt; vào môn chữ Bà, ngộ tất cả pháp, xa lìa ràng buộc giải
thoát; vào môn chữ Trà, ngộ tất cả pháp, xa lìa nóng nảy, giả dối, ô uế được
thanh tịnh; vào môn chữ Sa, ngộ tất cả pháp, không chướng ngại; vào môn chữ
Phược, ngộ tất cả pháp, bặt dứt ngôn ngữ; vào môn chữ Đả, ngộ tất cả pháp, chơn
như bất động; vào môn chữ Dã, ngộ tất cả pháp, như thật không sanh; vào môn chữ
Sắc tra, ngộ tất cả pháp, chế phục giữ gìn tướng bất khả đắc; vào môn chữ Ca,
ngộ tất cả pháp, người làm bất khả đắc; vào môn chữ Bà, ngộ tất cả pháp, thời
tánh bình đẳng bất khả đắc; vào môn chữ Ma, ngộ tất cả pháp, tánh chấp ngã sở
bất khả đắc; vào môn chữ Già, ngộ tất cả pháp, tánh chấp hành động bất khả đắc;
vào môn chữ Tha, ngộ tất cả pháp, tánh chỗ nương tựa bất khả đắc; vào môn chữ
Xà (Đồ), ngộ tất cả pháp, năng sở sanh khởi bất khả đắc; vào môn chữ
Thấp phược, ngộ tất cả pháp, tánh an ổn bất khả đắc; vào môn chữ Đạt, ngộ tất
cả pháp, tánh hay chấp các cõi bất khả đắc; vào môn chữ Xả, ngộ tất cả pháp,
tánh tịch tịnh bất khả đắc; vào môn chữ Khư, ngộ tất cả pháp, tánh như hư không
bất khả đắc; vào môn chữ Sằn, ngộ tất cả pháp, tánh cùng tận bất khả đắc; vào
môn chữ Đả, ngộ tất cả pháp, nhậm trì xứ phi xứ làm cho tánh không động chuyển
bất khả đắc; vào môn chữ Nhã, ngộ tất cả pháp chỗ tánh biết rõ bất khả đắc; vào
môn chữ Thứ-tha, ngộ tất cả pháp, tánh nghĩa chấp trước nghĩa bất khả đắc; vào
môn chữ A, ngộ tất cả pháp, tánh hay làm nhân bất khả đắc; vào môn chữ Bạt, ngộ
tất cả pháp, tánh có thể phá hoại bất khả đắc; vào môn chữ Phược, ngộ tất cả
pháp, tánh ưa muốn che đậy bất khả đắc; vào môn chữ Tạp ma, ngộ tất cả pháp,
tánh có thể nhớ nghĩ bất khả đắc; vào môn chữ Hạ phược, ngộ tất cả pháp, tánh
có thể gọi tên bất khả đắc; vào môn chữ Tha, ngộ tất cả pháp, tánh mạnh mẽ bất
khả đắc; vào môn chữ Sải, ngộ tất cả pháp, tánh rất bình đẳng bất khả đắc; vào
môn chữ Noa, ngộ tất cả pháp, tánh chứa nhóm bất khả đắc; vào môn chữ Nã, ngộ
tất cả pháp, xa lìa tranh cãi, huyên náo không đến không lại,
đi, đứng, ngồi, nằm bất khả đắc; vào môn chữ Phả, ngộ tất cả pháp, quả báo đầy
khắp bất khả đắc; vào môn chữ Tắc ca, ngộ tất cả pháp, tánh tích tụ chứa nhóm
bất khả đắc; vào môn chữ Dật sa, ngộ tất cả pháp, tánh tướng già suy bất khả
đắc; vào môn chữ Chước, ngộ tất cả pháp, chứa nhóm dấu vết bất khả đắc; vào môn
chữ Tra, ngộ tất cả pháp, tánh xô đuổi nhau bất khả đắc; vào môn chữ Trạch, ngộ
tất cả pháp, xứ sở rốt ráo bất khả đắc.
Này Thiện Hiện! Môn chữ Trạch này có
thể ngộ nhập tận cùng pháp không. Ngoài các chữ này ra biểu thị các pháp không
lại bất khả đắc. Vì sao? Vì nghĩa các chữ này không thể giảng nói, không thể
chỉ rõ, không thể ghi chép, thọ trì, không thể chấp lấy, không thể quán sát, xa
lìa các tướng.
Này Thiện Hiện! Ví như hư không là
nơi tất cả các vật nương tựa, môn các chữ này cũng vậy. Nghĩa không của các
pháp đều dựa vào môn này mới được hiển rõ.
Này Thiện Hiện! Vào chữ Ả, Lạc, Bả
này v.v... gọi là vào môn các chữ.
Này Thiện Hiện! Nếu các Bồ tát đối
với việc vào môn các chữ này được trí thiện xảo, thì đối với các ngôn ngữ âm
thanh nói ra nêu rõ đều không chướng ngại. Đối với tánh không bình đẳng của tất
cả pháp đều có thể chứng đắc phụng trì. Đối với các ngôn ngữ âm thanh đều được
khéo léo.
Này Thiện Hiện! Bồ tát nào có thể
nghe như vậy, vào môn các chữ ấn tướng, ấn cú, nghe rồi thọ trì, đọc tụng thông
suốt, giải nói cho người khác mà không mong cầu danh dự, lợi dưỡng, sự cung
kính, do đó được hai mươi công đức thù thắng. Những gì là hai mươi?
Nghĩa là được sự nhớ nghĩ tốt, được sự hổ thẹn cao quí, được sức bền bỉ, được
pháp hướng đến, được sự giác ngộ tăng thượng, được trí tuệ thù thắng, được biện
tài vô ngại, được pháp môn tổng trì, được không có nghi hoặc, được ngôn ngữ
trái thuận mà không sanh ghét, ưa, được sống bình đẳng không có cao thấp, được
nói lời khéo léo đối với hữu tình, được uẩn thiện xảo, giới thiện xảo, xứ thiện
xảo, đế thiện xảo, được duyên khởi thiện xảo, nhân thiện xảo, duyên thiện xảo,
pháp thiện xảo, được trí căn thắng liệt thiện xảo, trí biết tha tâm thiện xảo,
được trí xem sao lịch thiện xảo, được trí thiên nhĩ thiện xảo, được trí nhớ
nghĩ việc đời trước thiện xảo, được trí thần cảnh thiện xảo, trí sanh tử thiện
xảo, được trí lậu tận thiện xảo, được trí thuyết xứ phi xứ thiện xảo, được trí
vãng lai thiện xảo, phép oai nghi thiện xảo. Này Thiện Hiện! Đó là hai mươi
công đức thù thắng.
Này Thiện Hiện! Nếu Bồ tát khi tu
hành Bát Nhã, đem vô sở đắc làm phương tiện sở đắc Đà la ni môn như thế, phải
biết đấy là tướng Đại thừa Bồ tát.
Thích nghĩa:
(1). Đòi hỏi của thân: Nguyên văn
bản dịch của HT. Thích Trí Nghiêm là “tầm tư theo thân”. Từ “tầm tư” này có thể
nhầm lẫn với từ “tầm tứ”. Tầm tứ là hai điều kiện của thiền (truy cầu và phân
tích) trong khi tầm tư có nghĩa là đòi hỏi.
Lược giải:
Phẩm này Phật quản diễn tiếp tục về
câu hỏi của cụ thọ Thiện Hiện “Thế nào là tướng Đại thừa của đại Bồ tát?”
Phật trả lời: Tất cả các pháp tu như
37 pháp trợ đạo (bốn niệm trụ, bốn chánh đoạn, bốn thần túc, năm căn, năm lực,
bảy Bồ đề phần, tám chi Thánh đạo phần), tu hành tam tam giải thoát môn (Không.
Vô tướng, Vô nguyện), tu hành 11 trí, tu hành tam căn, tu hành Tam tam ma địa,
tu hành 10 tùy niệm, tu hành Như Lai mười lực, tứ vô sở úy, tứ vô ngại giải, 18
pháp Phật bất cộng, các môn Đà la ni... Nếu Bồ tát nào tu hành tất cả các pháp
môn này thì phải biết đó là tướng Đại thừa của Bồ tát.
Tất cả các pháp môn Phật học này
được liệt kê và giải thích tường tận ở phần thứ I Tổng luận, quyển 380, Hội thứ
I, ĐBN rồi, nên ở đây không cần lặp lại nữa.
---o0o---