XV. PHẨM
“TRỜI KHEN”
Phần giữa
quyển 548, Hội thứ IV, TBBN.
Tóm lược:
Bấy giờ, cụ thọ Thiện Hiện bạch
Phật:
- Bạch Thế Tôn! Các đại Bồ tát mới
học Đại thừa, phải trụ Bát Nhã sâu
xa như thế nào? Phải học Bát Nhã sâu
xa như thế nào?
Phật dạy:
- Này Thiện Hiện! Các đại Bồ tát mới
học Đại thừa, muốn trụ Bát Nhã sâu xa trước hết phải thân cận, phụng sự, cúng
dường bạn lành chơn tịnh(1). Người nào
có thể giảng nói Bát Nhã sâu xa, truyền trao cho các Bồ tát, nên biết đó là bạn
lành chơn tịnh. Nghĩa là giảng nói được Bát Nhã sâu xa, răn dạy, truyền
trao cho các Bồ tát mới học Đại thừa và nói: “Thiện nam tử, đến đây! Ngươi nên
siêng tu bố thí, tịnh giới, an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, Bát nhã Ba la mật. Khi
ngươi siêng năng tu tập hãy lấy vô sở đắc làm phương tiện, đối với các hữu tình
bình đẳng và cùng nhau hồi hướng quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Khi ngươi
hồi hướng, chớ đem sắc mà chấp quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề; chớ đem thọ,
tưởng, hành, thức mà chấp quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Vì sao? Thiện nam
tử! Vì nếu không có sự chấp thủ tức là chứng đắc Nhất thiết trí trí. Thiện nam
tử! Ngươi đối với địa vị Thanh văn và Độc giác, chớ sanh đắm trước”.
Như vậy, Thiện Hiện! Bạn lành chơn
tịnh răn dạy, truyền trao cho các đại Bồ tát mới học Đại thừa, làm cho họ thâm
nhập dần dần Bát Nhã sâu xa.
Khi ấy, Thiện Hiện bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Các đại Bồ tát làm
những việc khó khăn nên nương vào các tướng bố thí, tịnh giới, an nhẫn, tinh
tấn, tịnh lự, Bát nhã Ba la mật, hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Họ không muốn tự tại nhập diệt, luôn luôn nghĩ tới những nỗi khổ của chúng sinh
mà mong cầu chứng quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Vì muốn dùng phương tiện
cứu độ chúng sanh tận cùng vị lai nên không sợ luân chuyển trong sanh tử.
Phật dạy:
- Này Thiện Hiện! Đúng vậy! Các đại
Bồ tát có thể làm những việc khó làm, nghĩa là làm lợi lạc thế gian nên hướng
đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề; vì thương xót các hữu tình trong thế
gian nên hướng quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề và phát nguyện: “Ta vì cứu giúp thế gian, vì thế gian mà
làm nhà cửa, vì thế gian làm chỗ nương tựa, chỉ cho thế gian con đường cứu
cánh, vì thế gian làm hòn đảo, vì thế gian làm ánh sáng, vì thế gian làm người
dẫn đường, vì thế gian làm chỗ đi đến, phát tâm siêng năng tinh tấn hướng đến
quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề”.
- Thế nào là
đại Bồ tát phát nguyện: Ta vì cứu giúp
các thế gian nên phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng
Chánh Đẳng Bồ đề?
Thiện Hiện! Đại Bồ tát thấy các thế
gian trôi lăn trong sanh tử, chịu vô lượng khổ, không thể ra khỏi. Để chấm dứt
khổ này nên Bồ tát phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng
Chánh Đẳng Bồ đề. Đó là đại Bồ tát phát nguyện: Ta vì cứu giúp các thế gian nên
phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
- Thế nào là
đại Bồ tát vì thế gian làm nhà cửa
nên phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề?
Thiện Hiện! Đại Bồ tát muốn vì thế
gian nói tất cả pháp đều không hòa hợp
nên phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Đó là đại Bồ tát vì thế gian làm nhà cửa nên phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng
đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Cụ thọ Thiện Hiện thưa:
- Bạch Thế Tôn! Thế nào là tất cả
pháp đều không hòa hợp?
Phật dạy:
- Này Thiện Hiện! Sắc không hòa hợp, tức sắc không lệ thuộc
vào nhau; nếu sắc không lệ thuộc vào nhau, tức sắc không sanh diệt; nếu sắc
không sanh diệt, tức sắc không hòa hợp. Thọ, tưởng, hành, thức cũng như
vậy. Các đại Bồ tát muốn vì thế gian nói tất cả pháp đều có tướng không hòa
hợp, nên phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ
đề.
- Thế nào là
đại Bồ tát làm chỗ quay về để nương tựa cho thế gian nên phát tâm
chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề?
Thiện Hiện! Đại Bồ tát vì muốn cứu
giúp chúng sanh chóng được giải thoát các khổ bức bách thế gian như: Sanh, già,
bệnh, tử, buồn, than, lo, âu v.v… để vào cảnh giới Vô dư y Niết bàn, phát tâm
chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Đó là đại Bồ
tát vì làm chỗ quay về nương tựa nên phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả
vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
- Thế nào là
đại Bồ tát vì chỉ cho thế gian con đường
cứu cánh nên phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh
Đẳng Bồ đề?
- Thiện Hiện! Đại Bồ tát hướng đến
quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề, vì hữu tình mà thuyết pháp như vầy: Sắc bờ
kia tức chẳng phải sắc; thọ, tưởng, hành, thức bờ kia tức chẳng phải thọ,
tưởng, hành, thức. Nói rộng, cho đến Nhất thiết trí bờ kia tức chẳng phải Nhất
thiết trí: Đạo tướng trí, Nhất thiết tướng trí bờ kia tức chẳng phải Đạo tướng
trí, Nhất thiết tướng trí. Thiện Hiện nên biết! Tất cả pháp cũng như vậy.
Cụ thọ Thiện Hiện liền bạch Phật:
- Nếu tất cả pháp đều như tướng sắc,
thọ, tưởng v.v… bờ kia ấy, vì sao đại Bồ tát đối tất cả pháp cần phải hiện đẳng
giác để làm gì? Vì sao? Vì chẳng phải trong sắc bờ kia có phân biệt rằng đây là
sắc, đây là thọ tưởng hành thức, nói rộng cho đến Nhất thiết tướng trí. Chẳng
phải trong thọ tưởng hành thức nói rộng cho đến Nhất thiết tướng trí bờ kia có
phân biệt như vầy rằng đây là sắc, đây là thọ tưởng hành thức nói rộng cho đến
Nhất thiết tướng trí?
Phật bảo:
- Thiện Hiện! Như vậy, như vậy!
Chẳng phải trong sắc bờ kia có phân biệt rằng đây là sắc, nói rộng cho đến Nhất
thiết tướng trí. Như vậy, cho đến chẳng phải trong Nhất thiết tướng trí bờ kia
có phân biệt rằng đây là sắc, nói rộng cho đến Nhất thiết tướng trí. Vì tất cả pháp bản tánh không vậy.
Thiện Hiện phải biết: Các đại Bồ tát
có thể làm việc khó làm. Nghĩa là mặc dù quán tướng tất cả pháp đều vắng lặng,
thẳm sâu mầu nhiệm mà tâm chẳng chìm đắm, khởi nghĩ rằng: Ta đối pháp đây hiện
đẳng giác rồi chứng được Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề, vì các hữu tình tuyên nói
khai chỉ pháp vắng lặng sâu mầu ấy. Đấy là đại Bồ tát muốn chỉ đường cứu cánh cho thế gian
nên phát tới Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
- Thế nào là
đại Bồ tát làm hòn đảo cho thế gian
nên hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề? Thiện Hiện! Thí như giữa biển,
sông, hồ lớn hoặc nhỏ, có khoảng đất cao nổi lên có thể ở được, nước dứt chung
quanh gọi là hòn đảo.
Như vậy, Thiện Hiện! Sắc cho đến
thức dứt ngằn trước ngằn sau nói rộng cho đến Nhất thiết tướng trí dứt ngằn
trước sau. Do vì dứt ngằn trước ngằn sau
nên dứt tất cả pháp. Tất cả pháp đây dứt ngằn trước sau tức là như thật vắng
lặng nhiệm mầu, nghĩa là Niết bàn không, vô sở đắc, đạo đoạn, hết ái, lìa
nhiễm, dứt diệt rốt ráo. Thiện Hiện! Đại Bồ tát cầu chứng Vô Thượng Chánh
Đẳng Bồ đề muốn vì hữu tình tuyên nói khai chỉ các pháp dứt ngằn mé trước sau
như thế, là như thật sâu thẳm vắng lặng nhiệm mầu. Đấy là đại Bồ tát làm hòn
đảo cho thế gian nên phát tới Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
- Thế nào là
đại Bồ tát làm ánh sáng cho thế gian
nên phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề?
Thiện Hiện! Đại Bồ tát vì đập vỡ vỏ
trứng vô minh che phủ hữu tình trong bóng tối dày đặc, vì chữa bệnh mù mắt cho hữu tình không thấy, làm cho mắt sáng, vì giúp
cho tất cả hữu tình ngu tối mà làm đèn sáng trí tuệ nên phát tâm chuyên cần
tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Đó là đại Bồ tát làm ánh
sáng cho các thế gian nên phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô
Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
- Thế nào là
đại Bồ tát làm người dẫn đường cho
thế gian nên phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng
Bồ đề?
Thiện Hiện! Đại Bồ tát muốn vì thế
gian giảng nói, chỉ bày bản tánh các sắc
vốn không sanh, không diệt; muốn vì thế gian giảng nói, chỉ bày bản tánh
thọ, tưởng, hành, thức không sanh, không diệt; muốn vì thế gian giảng nói, chỉ
bày bản tánh các pháp phàm phu không sanh, không diệt; muốn vì thế gian giảng
nói, chỉ bày bản tánh pháp Thanh văn, Độc giác, Bồ tát, Phật không sanh, không
diệt; muốn vì thế gian giảng nói, chỉ bày bản tánh tất cả các pháp không sanh,
không diệt nên phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh
Đẳng Bồ đề. Đó là đại Bồ tát làm người dẫn đường cho các thế gian nên phát tâm
chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
- Thế nào là
đại Bồ tát làm chỗ đi đến cho thế
gian nên phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ
đề?
Thiện Hiện! Đại Bồ tát muốn vì thế
gian giảng nói chỉ bày sắc lấy hư không
làm chỗ đi đến; thọ, tưởng, hành, thức cũng lấy hư không làm chỗ đi đến;
tất cả pháp đều lấy hư không làm chỗ đi đến. Bồ tát muốn vì thế gian giảng nói
chỉ bày sắc không có chỗ đi đến,
bằng với hư không. Thọ, tưởng, hành, thức không có chỗ đi đến, bằng với hư
không. Tất cả pháp đều không có chỗ đi đến, bằng với hư không…
Như hư không bao la không đến, không
đi, không làm, không trụ, không chỗ an lập, không sanh, không diệt, các pháp
cũng vậy, đều như hư không. Vì không phân biệt nên không có chỗ phân biệt. Vì
sao? Vì sắc Không, cho nên không đến, không đi. Thọ, tưởng, hành, thức Không,
cho nên đều không đến, không đi.
Vì sao? Vì tất cả pháp đều lấy
không, vô tướng, vô nguyện làm chỗ đến đi, pháp đó đối với chỗ hướng đến không
thể vượt hơn.
Tất cả pháp đều lấy không tạo, không
tác làm chỗ đi đến; pháp đó đối với chỗ hướng đến không thể vượt hơn.
Tất cả pháp đều lấy không sanh,
không khởi làm chỗ đến đi; pháp đó đối với chỗ hướng đến không thể vượt hơn.
Tất cả pháp đều lấy vô tánh làm chỗ đến đi; pháp đó đối với
chỗ hướng đến không thể vượt hơn.
Tất cả pháp đều lấy như mộng làm chỗ đến đi; pháp đó đối
với chỗ hướng đến không thể vượt hơn.
Tất cả pháp đều lấy vô ngã làm chỗ đến đi; pháp đó đối với
chỗ hướng đến không thể vượt hơn.
Tất cả pháp đều lấy vô biên làm chỗ đến đi; pháp đó đối với
chỗ hướng đến không thể vượt hơn.
Tất cả pháp đều lấy Niết bàn vắng lặng, không thủ, không
xả, không đến, không đi, tuyệt đối tịch diệt làm chỗ đến đi; pháp đó đối với
chỗ hướng đến không thể vượt hơn.
Các đại Bồ tát muốn vì thế gian nói
pháp như thế nên phát tâm chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh
Đẳng Bồ đề. Đây là đại Bồ tát vì các thế gian làm chỗ đến đi nên phát tâm
chuyên cần tinh tấn hướng đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
(Ai là người có thể tin hiểu Bát Nhã thậm thâm?)
Khi ấy, cụ thọ Thiện Hiện bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Ai có thể đối với
Bát Nhã sâu xa sanh lòng tin hiểu?
Phật dạy:
- Này Thiện Hiện! Đại Bồ tát nào tu
Bồ tát hạnh lâu, đã từng cúng dường vô lượng chư Phật, ở nơi chư Phật phát
nguyện rộng lớn, đã trồng căn lành đều được thuần thục, được vô lượng bạn lành
bảo vệ, thương tưởng. Chính những đại Bồ tát này có thể sanh lòng tin hiểu Bát
Nhã sâu xa.
Cụ thọ Thiện Hiện bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Nếu đối với Bát Nhã
sâu xa này có thể sanh lòng tin hiểu thì đại Bồ tát đó lấy gì làm tự tánh?
Phật dạy:
- Này Thiện Hiện! Đại Bồ tát đó lấy điều phục viễn ly làm tự tánh.
Cụ thọ Thiện Hiện bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Đại Bồ tát đó sẽ đạt
đến chỗ nào?
Phật đáp:
- Đại Bồ tát đó sẽ đạt đến Nhất
thiết trí trí.
Cụ thọ Thiện Hiện bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Nếu đại Bồ tát đạt
đến Nhất thiết trí trí thì có thể biết chỗ đạt đến và có thể giảng nói, cũng
giúp cho hữu tình làm chỗ quay về.
Phật dạy:
- Này Thiện Hiện! Đúng vậy! Đúng như
lời ngươi nói! Nếu đại Bồ tát đạt đến Nhất thiết trí trí thì có thể biết chỗ
đạt đến và có thể giảng nói, cũng giúp cho hữu tình làm chỗ quay về.
Cụ thọ Thiện Hiện bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Đại Bồ tát này có
thể làm việc khó làm, nghĩa là đội mũ, mặc áo giáp kiên cố và nghĩ: Ta sẽ độ
thoát vô lượng, vô số, vô biên hữu tình, làm cho nhập Niết bàn, nhưng các hữu
tình đều không thể chứng đắc.
Phật dạy:
- Này Thiện Hiện! Đúng vậy! Đúng như
lời ngươi nói. Này Thiện Hiện! Đại Bồ tát đã đội mũ, mặc áo giáp kiên cố không
thuộc sắc, không vì sắc; không thuộc thọ, tưởng, hành, thức, không vì thọ,
tưởng, hành, thức. Không thuộc Thanh văn, Độc giác địa, không vì Thanh văn, Độc
giác địa. Không thuộc Bồ tát địa, không vì Bồ tát địa. Không thuộc Phật địa,
không vì Phật địa. Vì sao? Vì tất cả pháp đều không chỗ lệ thuộc, đều không chỗ
vì. Các đại Bồ tát thực hành sâu xa Bát nhã Ba la mật đều mặc áo giáp, đội mũ
kiên cố như vậy.
Cụ thọ Thiện Hiện bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Nếu đại Bồ tát mặc
áo giáp, đội mũ kiên cố mà thực hành Bát Nhã sâu xa tức là đối với ba chỗ không
bị vướng mắc, ba chỗ ấy là những gì? Một là Thanh văn địa; hai là Độc giác địa;
ba là Như Lai địa.
Phật dạy:
- Này Thiện Hiện! Ông quán nghĩa nào
mà nói như vậy?
Thiện Hiện bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Bát Nhã sâu xa không
có trụ, đắc, không kẻ tu tập, không có pháp để tu, không có thời tu, không chốn
tu, cũng không do đây mà được tu tập. Vì sao? Vì chẳng phải trong Bát nhã Ba la
mật nghĩa lý sâu xa mà có ít phần pháp chân thật có thể được gọi là có khả năng
tu tập…
Bạch Thế Tôn! Nếu tu (như) hư không là tu Bát nhã Ba la mật. Nếu tu
tất cả pháp là tu Bát nhã Ba la mật. Nếu tu không đắm trước là tu Bát nhã Ba la
mật. Nếu tu không sở hữu là tu Bát nhã Ba la mật. Nếu tu không nhiếp thọ là tu Bát
nhã Ba la mật. Nếu tu trừ khiển là tu Bát nhã Ba la mật.
Phật dạy:
- Này Thiện Hiện! Đúng vậy! Đúng như
lời ngươi nói. Này Thiện Hiện! Nên nương vào Bát Nhã sâu xa tối thắng này hành,
trụ, quán sát đại Bồ tát Bất thối chuyển. Đại Bồ tát nào tuy thực hành Bát Nhã
sâu xa này nhưng đối với Bát Nhã sâu xa như vậy không có chấp trước. Nên biết, đó là đại Bồ tát Bất thối chuyển.
Này Thiện Hiện! Có các đại Bồ tát
Bất thối chuyển không chấp lời người, không lấy lời dạy của người khác làm chân
yếu, không chỉ tin người khác để hành động, nghe thuyết Bát nhã Ba la mật này
tâm người ấy không khiếp, không sợ, không hoảng, không chìm đắm, không nghi
hối, cũng không mê muội. Đối với Bát Nhã sâu xa vui mừng muốn nghe, hết lòng
tin thọ, biên chép, giữ gìn, đọc tụng, suy nghĩ đúng lý, giảng nói cho mọi
người không bao giờ lười mỏi. Nên biết, đại Bồ tát Bất thối chuyển này đời
trước đã nghe rất nhiều nghĩa lý Bát Nhã sâu xa. Vì sao? Vì đại Bồ tát Bất thối
chuyển này nghe thuyết Bát Nhã sâu xa, trong tâm không khiếp, không sợ, không
hoảng, giảng nói cho mọi người không bao giờ lười mỏi.
Cụ thọ Thiện Hiện bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Nếu đại Bồ tát nghe
nói Bát nhã Ba la mật sâu xa này, trong tâm không kinh khiếp, không sợ hãi,
cũng không khủng hoảng, nói rộng cho đến giảng nói cho mọi người không bao giờ
lười mỏi, thì đại Bồ tát ấy làm sao tu hành Bát nhã Ba la mật sâu xa?
Phật dạy:
- Này Thiện Hiện! Đại Bồ tát đó tùy thuận liên tục, hướng đến
thâm nhập Nhất thiết trí trí. Nên làm như vậy để thực hành Bát nhã Ba la mật
sâu xa.
Cụ thọ Thiện Hiện bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Đại Bồ tát đó làm
thế nào để tùy thuận liên tục, hướng đến thâm nhập Nhất thiết trí trí, thực
hành Bát nhã Ba la mật sâu xa?
Phật dạy:
- Này Thiện Hiện! Nếu đại Bồ tát tùy
thuận liên tục, hướng đến thâm nhập hư không mà thực hành Bát Nhã sâu xa, thì
đó là đại Bồ tát tùy thuận liên tục, hướng đến thâm nhập Nhất thiết trí trí,
thực hành Bát Nhã sâu xa. Vì sao? Vì Nhất thiết trí trí vô lượng, vô biên. Nếu
vô lượng, vô biên tức chẳng phải sắc; chẳng phải thọ, tưởng, hành, thức. Không đắc, không hiện quán, không chứng,
không đạo quả, không trí, không thức, không sanh, không diệt, không thành,
không hoại, không bắt đầu, không chấm dứt, không tu, không tạo tác, không từ
đâu đến, cũng chẳng về đâu, không phương, không cõi, cũng không chỗ trụ, mới có
thể là vô lượng, vô biên. (Q.548,
TBBN)
Thiện Hiện nên biết! Vì hư không vô
lượng, vô biên nên Nhất thiết trí trí cũng vô lượng, vô biên. Nhất thiết trí
trí vô lượng, vô biên nên không thể chứng đắc. Chẳng phải sắc có thể chứng;
cũng chẳng phải thọ, tưởng, hành, thức có thể chứng. Chẳng phải bố thí Ba la
mật có thể chứng; cũng chẳng phải tịnh giới, an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, Bát
nhã Ba la mật có thể chứng. Vì sao? Vì sắc tức Nhất thiết trí trí; thọ, tưởng,
hành, thức tức Nhất thiết trí trí. Bố thí Ba la mật tức Nhất thiết trí trí;
tịnh giới, an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, Bát nhã Ba la mật tức Nhất thiết trí
trí.
Khi ấy, trời
Đế Thích dẫn đầu các chúng Thiên tử cõi Dục và Đại Phạm Thiên Vương dẫn đầu các
chúng Thiên tử cõi Sắc, cùng đi đến chỗ Phật đảnh lễ dưới chân Ngài, nhiễu
quanh bên phải ba vòng rồi đứng sang một bên, chấp tay cung kính đồng bạch
Phật:
- Bạch Thế
Tôn! Bát nhã Ba la mật này vô cùng
sâu xa, khó thấy, khó lường.
Phật dạy các
Thiên tử:
- Đúng vậy!
Đúng như lời các ngươi đã nói. Thiên tử nên biết! Ta quán sát nghĩa này khi mới
chứng đắc quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Ta ngồi lặng yên suy nghĩ, không
muốn nói pháp, trong tâm nghĩ như thế này: Ta đã chứng pháp sâu xa vi diệu,
chẳng phải thế gian có thể chấp nhận và tin tưởng được ngay.
Thiên tử nên
biết! Pháp Ta đã chứng tức là Bát nhã Ba la mật. Pháp này rất sâu xa mầu nhiệm,
không năng chứng và không sở chứng, không chỗ chứng, không thời chứng.
Thiên tử nên
biết! Vì hư không sâu xa nên pháp này sâu xa. Vì ngã sâu xa nên pháp này sâu
xa. Tất cả pháp không đến, không đi nên pháp này sâu xa. Tất cả pháp vô lượng,
vô biên nên pháp này sâu xa. Tất cả pháp không sanh, không diệt nên pháp này
sâu xa. Tất cả pháp không nhiễm, không tịnh nên pháp này sâu xa. (Q.548, TBBN)
Khi ấy, các Thiên tử bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Thật kỳ diệu thay!
Bạch Thiện Thệ! Thật hi hữu thay! Pháp Phật đã dạy rất sâu xa vi diệu, tất cả
thế gian khó tin hiểu. Vì sao? Vì pháp Phật đã dạy không bị thu phục, không bị
lìa bỏ. Hữu tình phần nhiều thường hay nắm bắt hoặc buông bỏ, thế nên thế gian
đối với lời Phật dạy không có khả năng tin hiểu được.
Phật dạy các Thiên tử:
- Thiên tử nên biết! Đúng vậy! Đúng
như lời các ngươi nói!
Thích nghĩa:
(1). Bạn
lành chân tịnh tức thiện tri thức: Danh từ này không phải chỉ dành cho Bồ tát
hay Phật mà bạn lành tức chỉ cho người chính trực, có đức hạnh, có năng lực dẫn
dắt người khác hướng về chân thiện mỹ thì được gọi là Thiện tri thức. Phẩm
Thường Đề trong Kinh Đại phẩm Bát Nhã (MHBNBLMĐ) quyển thứ 27, thì cho rằng
người có khả năng nói các pháp không, vô tướng, vô tác, vô sinh, vô diệt và
Nhất thiết chủng trí, khiến người nghe vui vẻ tin ưa, cũng được gọi là Thiện
tri thức. Phẩm Nhập pháp giới trong Kinh Hoa nghiêm ghi rằng trong quá trình
cầu đạo, Thiện tài đồng tử đã tham vấn 55 vị Thiện tri thức (thông thường nói
chỉ có 53 vị Thiện tri thức) tức từ chư Phật, Bồ tát đến người, trời... bất
luận xuất hiện dưới hình thức nào, hễ có năng lực dắt dẫn chúng sinh đi theo
con đường bỏ ác, tu thiện để bước vào Phật đạo, thì đều có thể được gọi là
Thiện tri thức. Còn Thích Thị Yếu lãm quyển thượng thì trích dẫn luận Du Già Sư
địa nêu lên 10 thứ công đức của Thiện tri thức là: Điều phục, tịch tĩnh, trừ
hoặc, tăng đức, dũng mãnh, Kinh phú, giác chân, thiện thuyết, bi thâm và ly
thoái. Lại theo Luật Tứ phần quyển 41 thì Thiện thân hữu phải có đủ 7 điều kiện
là: Cho được cái khó cho, làm được việc khó làm, nhẫn được điều khó nhẫn, đem
việc kín bảo cho nhau biết, khuyên nhau không che giấu điều lỗi, gặp khổ nạn
không bỏ nhau và nghèo hèn không khinh nhau, gọi là Thiện hữu thất sự (bảy việc
của người bạn lành). Trong Kinh luận có nêu các loại Thiện tri thức khác nhau,
cứ theo Ma ha chỉ quán quyển 4 hạ của Ngài Trí khải thì có 3 loại Thiện tri
thức dưới đây: 1- Ngoại hộ: Giúp đỡ ở bên ngoài để bạn được an ổn tu đạo. 2-
Đồng hành: Cùng nhau hành động, khích lệ lẫn nhau. 3- Giáo thụ: Nói pháp khéo
léo. Theo Câu Xá luận tụng sớ quyển 29 của Ngài Viên Huy thì người bạn cho pháp
là Thượng thân hữu, người cho của và pháp là Trung thân hữu, còn người chỉ cho
của không thôi thì là Hạ thân hữu; trên đây gọi là Tam hữu. Hoa nghiêm Kinh
thám huyền ký quyển 18 cũng nêu ra 3 loại Thiện tri thức là Nhận, Pháp và Nhân
pháp hợp biện. Cứ theo phẩm Ly thế gian trong Kinh Hoa nghiêm quyển 36 (bản
dịch cũ) thì có 10 loại Thiện tri thức đó là: 1- Thiện tri thức thường giúp đỡ
bạn an trụ nơi tâm Bồ đề. 2- Thiện tri thức có năng lực khiến bạn tu tập các căn
lành. 3- Thiện tri thức có năng lực giúp bạn tu các Ba la mật một cách rốt ráo.
4- Thiện tri thức có năng lực giúp bạn phân biệt giảng nói tất cả pháp. 5-
Thiện tri thức có năng lực giúp bạn an trụ và thành thục tất cả chúng sinh. 6-
Thiện tri thức có năng lực giúp bạn có đủ biện tài giải đáp được các nghi vấn.
7- Thiện tri thức có năng lực giúp bạn không bám níu tất cả sinh tử. 8- Thiện
tri thức có năng lực giúp bạn tu hạnh Bồ tát trong tất cả kiếp mà tâm không
chán mỏi. 9- Thiện tri thức có năng lực giúp bạn an trụ nơi hạnh Phổ hiền. 10-
Thiện tri thức có năng lực giúp bạn tiến sâu vào tất cả trí của Phật. (Phỏng
theo tự điển Phật Quang)
Cũng nên nói
thêm rằng Trong kinh “Hoa Nghiêm” có nói đến 55 thiện tri thức, trong đó cả
những đứa trẻ đang nô đùa ngoài sân hay các kỹ nữ trong hý viện hoặc những tên
buôn gian bán lận tục tằn ở đầu đường xó chợ... mà nói lên được những lời
khuyên mang lại hữu ích cho vấn đề cải thiện tâm linh thì cũng được xem là
thiện tri thức.
Riêng phẩm
nầy của Tiểu Bản Bát Nhã không định nghĩa Thiện tri thức mà chỉ nêu ra một số
điều kiện cho những ai muốn trở thành Thiện tri thức để cứu rỗi chúng sanh.
Lược giải:
Kinh Đại Bát
Nhã, phẩm “Bạn Lành Chân Thật”, quyển 314, Hội thứ I, ĐBN. Nói rằng: “Tất cả những ai tuy biết tất cả pháp
như huyễn, như mộng, như tiếng vang, như ảnh tượng, như bóng sáng, như bóng
nắng, như sự biến hóa, như ảo thành, tự tánh đều không, nhưng vì nghĩa lợi cho thế gian mà phát tâm
hướng đến quả vị Giác ngộ tối cao; vì
khiến cho thế gian được lợi ích mà phát tâm hướng đến quả vị Giác ngộ tối
cao; vì khiến thế gian được an lạc, vì muốn cứu vớt thế gian, vì làm nơi nương tựa cho thế gian, vì làm nơi cư trú cho thế gian, vì làm con đường rốt ráo cho thế gian, vì làm cù lao cho thế gian, vì làm ánh sáng cho thế gian, vì làm ngọn đuốc cho thế gian, vì làm đạo sư cho thế gian, vì làm tướng soái cho thế gian, vì làm chỗ hướng đến cho thế gian mà
phát tâm hướng đến quả vị Giác ngộ tối cao”.
Vì sao khiến
thế gian được nghĩa lợi mà phát tâm
hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề? Vì muốn giải thoát các nỗi thống khổ của
tất cả hữu tình mà tu hành bố thí, tịnh giới, an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, Bát
nhã Ba la mật mà phát tâm hướng đén Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Vì sao khiến
cho thế gian được lợi ích mà phát
tâm hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề?
Vì muốn cứu vớt hữu tình ra khỏi sự sợ hãi của năm thú, đặt họ ở bờ Niết
bàn vô úy mà phát tâm hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Vì sao muốn thế gian được an lạc, muốn làm chỗ nương tựa cho thế gian mà phát
tâm hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề? Vì muốn cứu vớt hữu tình giải thoát
sanh, lão, bệnh tử và đưa họ đến bờ Niết bàn an ổn mà phát tâm hướng đến Vô
Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Vì sao muốn cứu vớt các thế gian mà phát tâm
hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề? Vì muốn cứu vớt các khổ sanh tử của hữu
tình mà phát tâm hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề; khi chứng đắc Vô Thượng
Chánh Đẳng Bồ đề mới có khả năng nói đúng như thật pháp đoạn khổ; hữu tình nghe
rồi, nương vào giáo pháp ba thừa mà lần lượt tu hành để được giải thoát.
Vì sao muốn tạo con đường rốt ráo cho thế gian? Vì muốn hữu tình nói pháp thế này: Sắc rốt ráo chính là sắc, sắc rốt ráo tức chẳng phải sắc. Một
khi có xác định hay phủ định có hay không có, phải hay không phải là có phân
biệt. Và phân biệt lúc nào cũng đưa đến chấp trước. Tâm không còn tự tại nữa.
Nên biết tất cả pháp đều như tánh. Đó là tạo con đường rốt ráo cho thế gian.
Tại sao muốn tạo cù lao cho thế gian mà phát
tâm hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề? Thí như ở trong biển cả, sông ngòi
lớn nhỏ, có chỗ nhô cao lên khỏi mặt nước, có thể ở được thì gọi đó là cù lao.
Cũng vậy, khoảng trước, sau của sắc đều dứt; khoảng trước, sau của thọ, tưởng,
hành, thức đều dứt; khoảng trước sau của tất cả pháp Phật đều dứt. Do khoảng
trước, khoảng sau nầy đều dứt nên tất cả pháp đều dứt. Nghĩa là không, vô sở
đắc, dứt đạo, hết ái, lìa nhiễm, vĩnh diệt, Niết bàn. Vì muốn hữu tình tuyên
nói khai chỉ pháp tịch diệt vi diệu như thế. Đó là vì cùng thế gian làm cù lao
nên phát tâm hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Tại sao muốn
làm ánh sáng cho thế gian mà phát
tâm hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề? Vì phá tan bóng tối vô minh, đập vỡ
vỏ trứng đen tối, vì trị liệu mắt nhặm vô tri của hữu tình khiến cho trong sáng
mà phát tâm hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Tại sao muốn
làm ngọn đuốc cho thế gian mà phát
tâm hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề? Vì hữu tình tuyên thuyết sáu phép Ba
la mật và Kinh điển tương ưng tứ nhiếp pháp, nghĩa thú chơn thật để phương tiện giáo
hóa dẫn dắt, khuyên họ tu học mà phát tâm hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Tại sao muốn
làm đạo sư cho thế gian mà phát tâm
hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề? Vì muốn hữu tình đang lạc vào tà đạo lìa
hạnh bốn thứ(1) thuyết nhất đạo(2) khiến họ quy chánh; vì muốn kẻ tạp nhiễm
được thanh tịnh; vì muốn kẻ lo buồn được vui vẻ; vì muốn người khổ não được an
vui; vì muốn hữu tình phi lý chứng pháp như lý; vì muốn hữu tình lưu chuyển
được nhập Niết bàn mà phát tâm hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Tại sao muốn
làm tướng soái cho thế gian mà phát
tâm hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề? Vì hữu tình tuyên thuyết khai thị sắc
vô sanh, vô diệt, vô nhiễm, vô tịnh; thọ, tưởng, hành, thức vô sanh, vô diệt,
vô nhiễm, vô tịnh; muốn vì hữu tình tuyên thuyết khai thị tất cả pháp Phật vô
sanh, vô diệt, vô nhiễm, vô tịnh.
Tại sao muốn
làm nơi hướng đến cho thế gian mà
phát tâm hướng đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề? Vì hữu tình tuyên thuyết khai
thị sắc lấy hư không làm chỗ hướng đến, thọ, tưởng, hành, thức cũng lấy hư
không làm chỗ hướng đến; muốn vì hữu tình tuyên thuyết khai thị tất cả pháp
Phật lấy hư không làm chỗ hướng đến.
Vì tất cả
pháp đều lấy không làm chỗ hướng
đến; đối với chỗ hướng đến ấy, cũng chẳng thể siêu việt. Vì sao? Vì trong tánh không, chỗ hướng đến,
chỗ chẳng hướng đến đều chẳng thể nắm bắt được. Tất cả pháp đều lấy vô
tướng làm chỗ hướng đến; đối với chỗ hướng đến ấy, cũng chẳng thể siêu
việt. Vì sao? Vì trong tánh Không,
chỗ hướng đến, chỗ chẳng hướng đến đều chẳng thể nắm bắt được. Tất cả pháp đều lấy vô nguyện làm chỗ hướng đến; đối với
chỗ hướng đến ấy, cũng chẳng thể siêu việt. Vì sao? Vì trong tánh Không, chỗ hướng đến, chỗ chẳng hướng đến đều chẳng
thể nắm bắt được.
Đối với Bát
Nhã chẳng có chỗ đi, chẳng có chỗ đến, chẳng có chỗ vượt... Tất cả đều không,
vô sỡ hữu, bất khả đắc.
“Vì vậy, trời Đế Thích dẫn đầu các
chúng Thiên tử cõi Dục và Đại Phạm Thiên Vương dẫn đầu các chúng Thiên tử cõi
Sắc, cùng đi đến chỗ Phật đảnh lễ dưới chân Ngài, nhiễu quanh bên phải ba vòng
rồi đứng sang một bên, chắp tay cung kính đồng bạch Phật:
- “Bạch Thế Tôn! Bát nhã Ba la mật
này vô cùng sâu xa, khó thấy, khó lường.
Phật dạy các Thiên tử:
- Đúng vậy! Đúng như lời các ngươi
đã nói. Thiên tử nên biết! Ta quán sát nghĩa này khi mới chứng đắc quả vị Vô
Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Ta ngồi lặng yên suy nghĩ, không muốn nói pháp, trong
tâm nghĩ như thế này: Ta đã chứng pháp sâu xa vi diệu, chẳng phải thế gian có
thể chấp nhận và tin tưởng được ngay.
Thiên tử nên biết! Pháp Ta đã chứng tức là Bát nhã Ba la mật.
Pháp này rất sâu xa mầu nhiệm, không năng chứng và không sở chứng, không chỗ
chứng, không thời chứng”.
Thích nghĩa cho phần lược giải này:
(1). Lìa hạnh bốn thứ: Tức bốn thứ chướng đạo gồm: Duyên tướng, Nhân tướng, Sinh tướng, và Hoại tướng.
(2). Nhất đạo: Còn gọi là Nhất thừa. Con
đường duy nhất dẫn tới quả Phật.
---o0o---