LUẬN #3. CÁI
THẤY TỪ BỜ KIA:
Chúng sanh
thường ném cái nhìn dễ dãi đầy thuộc tính trên muôn sự muôn vật nên cái gì cũng
bảo là thật có (Tục đế). Trái lại, Thánh giả (Chân đế) nhìn sự vật không qua
hình tướng danh sắc, nên thấy muôn vật không thật, là giả có, như huyễn như
mộng, không có tự tánh nên bảo là không. Vì vậy, cái thấy này mới gọi là cái
thấy từ bờ kia.
1- Tất cả
pháp không thật, hư ngụy… (nói về thực thể):
Phẩm “Thật Ngữ”, quyển 459, Hội thứ II, ĐBN diễn tả một cách gẫy gọn và chân xác về bản tánh của
tất cả pháp (hay pháp tánh). Phật bảo:
“(…) Tất cả
pháp Tánh không kẻ năng chứng, không kẻ năng kiến, không kẻ năng tri, không
động, không tác. Vì sao? Vì tất cả pháp đều như hư không, không có tác dụng, vì
năng lấy bị lấy tánh viễn ly vậy. Vì tất cả pháp chẳng thể nghĩ bàn, vì năng sở
nghĩ bàn tánh xa lìa vậy. Vì tất cả pháp đều như huyễn như mộng..., nhiều
duyên hòa hợp giả có. Vì tất cả pháp không kẻ tác thọ, vọng hiện như có, nhưng không bền
chắc vậy”.
Vì vậy, ĐBN
chỗ nào cũng thuyết: “Tất cả pháp đều không thật có, hư ngụy, do duyên hợp giả
có, không có tự tánh nên bảo là không”.
2- Thi thiết: Danh giả, pháp giả và
thọ giả (nói về danh tướng).
- Phẩm “Vô
Biên Tế”, Hội thứ II, ĐBN. Thiện Hiện nói:
- “Xá lợi Tử! Như tên sắc chỉ là tạm mượn mà có, tên thọ, tưởng, hành,
thức cũng chỉ là tạm mượn mà có. Vì sao? Vì sắc chẳng phải là tên, tên chẳng
phải là sắc. Thọ, tưởng, hành, thức chẳng phải là tên, tên chẳng phải là thọ,
tưởng, hành, thức. Trong sắc v.v... không có tên, trong tên không có sắc v.v...
Chẳng hợp, chẳng tan, chỉ là giả lập.
Vì sao? Vì tự tánh của sắc v.v... và tên đều là không. Trong tự Tánh không,
hoặc sắc v.v... hoặc tên đều vô sở hữu bất khả đắc.
Này Xá lợi Tử! Tên các Bồ tát cũng như vậy, chỉ là tạm mượn mà có. Do
đây nên nói các Bồ tát chỉ có giả danh
hoàn toàn không có tự tánh”.
Tên là do con người đặt ra nó không
phải là thật thể, chỉ là tên gọi để phân biệt vật nọ với vật kia. Vậy, mới nói
tên không phải là thật vật. Tên chỉ là cái vay mượn từ bên ngoài.
- Phẩm “Ma
Ha Tát”, Hội thứ I, ĐBN: “Nếu đại Bồ tát, lấy tâm tương ưng
Nhất thiết trí trí và lấy đại bi làm đầu, dùng vô sở đắc làm phương tiện, quán
sát như thật: Sắc chỉ có giả danh;
mười hai xứ, mười tám giới chỉ có giả danh, mượn lời để nói; vì uẩn, vì
mười hai xứ, mười tám giới chẳng thể
nắm bắt được, chỉ có giả danh, mượn lời để nói; vì mười hai xứ, mười tám giới, tứ thiền,
tứ định, ba mươi bảy pháp trợ đạo, mười tám pháp Phật bất cộng, Nhất thiết trí…
cho đến quả vị Giác ngộ tối cao chỉ có giả danh, mượn lời để nói, chẳng thể nắm
bắt được...”.
Các pháp không thật, hư ngụy, không
có chủ thể, không thể tự sanh chỉ do hòa hợp mà có, nên nói là giả có tức
không. Đó là quan niệm về duyên sanh tức nói về bản chất tức nói cái bên trong
của các pháp. Còn nói các pháp là giả danh, mượn lời để nói là thuyết về danh
tướng các pháp, tức là nói cái vẽ bề ngoài của các pháp. Cây cỏ hay con người
cũng vậy, tên chỉ là giả danh, dùng để gọi do con người đặt ra mục đích giúp
tiện ích trong việc trao đổi nói năng(communication).
- Nên phẩm
“Vô Sở Đắc”, quyển 64, Hội thứ I, ĐBN. Nói: “Danh của
đại Bồ tát chỉ là cái được thâu nhiếp (thu
nhận) từ bên ngoài. Như danh của tất
cả pháp cũng chỉ là cái được thâu nhiếp từ bên ngoài, ở trong mười phương,
ba đời, không từ đâu đến, không đi về đâu, cũng không trụ đâu; trong tất cả
pháp không có danh, trong danh không có tất cả pháp, chẳng phải hợp, chẳng phải
ly, chỉ giả bày ra. Vì sao? Vì tất
cả pháp cùng với danh, tự tánh đều là không; trong cái không của tự tánh, hoặc
tất cả pháp, hoặc là danh đều vô sở hữu, chẳng thể nắm bắt được, nên danh đại
Bồ tát cũng lại như vậy, chỉ là cái được thâu nhiếp từ bên ngoài. Do duyên cớ
này, nên nói là đại Bồ tát chỉ có giả danh.
Như cái danh ngũ uẩn, chỉ là cái được thâu nhiếp từ bên ngoài, ở trong
mười phương, ba đời, không từ đâu đến, không đi về đâu, cũng không trụ ở đâu;
trong ngũ uẩn không có danh, trong danh không có ngũ uẩn, chẳng phải hiệp,
chẳng phải ly, chỉ giả bày ra. Vì sao? Vì ngũ uẩn cùng với danh, tự tánh đều
không; trong cái không của tự tánh, hoặc ngũ uẩn hoặc danh, đều vô sở hữu,
chẳng thể nắm bắt được; trong đại Bồ tát không có danh; trong danh không có đại
Bồ tát, chẳng phải hiệp, chẳng phải ly, chỉ giả bày ra. Vì sao? Vì đại Bồ tát
cùng với danh, tự tánh đều không; trong cái không của tự tánh, hoặc đại Bồ tát
hoặc danh, đều vô sở hữu, chẳng thể nắm bắt được. Do duyên cớ này, nên nói là
đại Bồ tát chỉ có giả danh”.
Kinh thường nói “ngũ uẩn tức thị Bồ
tát”. Danh của Bồ tát cũng do người ta đặt ra, danh của ngũ uẩn cũng là cái tên
được thu nhiếp từ bên ngoài. Tất cả pháp cùng với danh, tự tánh đều không.
Trong cái không tự tánh hoặc Bồ tát hoặc ngũ uẩn hoặc danh, đều vô sở hữu không
thể nắm bắt được. Do duyên cớ đó nên nói đại Bồ tát, chỉ là giả danh.
- Phẩm “Học
Quán”, quyển 04, Hội thứ I, ĐBN nói: “... chỉ có tên gọi là Bồ đề; đây, chỉ có tên gọi là Tát đỏa; đây, chỉ
có tên gọi là Bồ đề tát đỏa; đây, chỉ có tên gọi nên gọi đó là không; đây, chỉ
có tên gọi đó là sắc, thọ, tưởng, hành, thức; tự tánh là như vậy, không sanh
không diệt, không nhiễm không tịnh. Đại Bồ tát tu hành Bát Nhã như vậy, chẳng
thấy sanh, chẳng thấy diệt, chẳng thấy nhiễm, chẳng thấy tịnh. Vì sao? Chỉ vì giả lập khách danh, tạm đặt cái tên đối với
các pháp để phân biệt; rồi theo cái giả lập đó, khởi lên ngôn thuyết, gọi
như thế này, như thế kia, nên sanh khởi chấp trước thế này, thế nọ. Khi đại Bồ
tát tu hành Bát Nhã, đối với tất cả những cái như thế, chẳng thấy có; do chẳng
thấy có, mà không sanh chấp trước”.
Danh tướng chỉ do con người nghĩ
tưởng đặt ra. Vậy, danh tướng chỉ là những biểu tượng của thực thể, chứ không phải
là thực thể. Vì vậy, tất cả đối tượng của nghĩ tưởng đều nằm trong tương quan
đối đãi của tri thức thường nghiệm nên nói là giả danh.
- Phẩm “Tam
Giả”, quyển thứ 02, MHBNBLMĐ, La Thập dịch: “Ví như bóng vang, mộng ảo, diệm hóa đều do hòa hợp mà có, chỉ dùng danh tự để nói, những thứ ấy
cùng danh tự vốn bất sanh, bất diệt, chẳng phải trong, chẳng phải ngoài, chẳng
phải giữa. Bát nhã Ba la mật cùng Bồ Tát và tên Bồ Tát cũng như vậy, đều do hòa
hợp mà có, là bất sanh, bất diệt, chẳng ở trong, chẳng ở ngoài, chẳng ở giữa.
Nầy Tu Bồ Đề! Phải học tập như vầy: Đại Bồ Tát thực
hành Bát nhã Ba la mật, danh tự của Bát nhã Ba la mật cùng sự nhẫn thọ Bát nhã
Ba la mật và chính pháp Bát nhã Ba la mật đều là giả thi thiết có (giả
lập).
Lúc thực hành Bát nhã Ba la mật, đại Bồ Tát chẳng thấy
sắc danh tự cùng thọ, tưởng, hành, thức danh tự là thường, là vô thường, là khổ
là lạc, là ngã là vô ngã, là cấu là tịnh; cũng chẳng thấy danh tự năm uẩn nầy
là không, là vô tướng, là vô tác, là tịch diệt, là sanh, là diệt, là ở trong, ở
ngoài, ở giữa.
Như năm uẩn, nhãn căn, sắc trần, nhãn thức, nhãn xúc
sanh ra những cảm thọ, nhẫn đến ý căn, pháp trần, ý thức, ý xúc cùng nhơn duyên
của ý xúc sanh ra những cảm thọ cũng lại như vậy. Đại Bồ Tát đều chẳng thấy là
thường, là vô thường nhẫn đến chẳng thấy ở trung gian. Tại sao vậy? Vì lúc thực hành Bát nhã Ba la mật, đại Bồ Tát
ở trong tánh hữu vi, trong tánh vô vi đều không thấy Bát nhã Ba la mật cùng Bồ
Tát và tên Bồ Tát. Đối với những pháp nầy, đại Bồ Tát chẳng móng niệm phân
biệt.
Thực hành Bát nhã Ba la mật, đại Bồ Tát nầy an trụ
trong bất hoại pháp, lúc tu tứ niệm xứ cho đến lúc tu mười tám pháp bất cộng,
chẳng thấy Bát nhã Ba la mật cùng danh tự của Bát nhã Ba la mật, chẳng thấy Bồ
Tát cùng danh tự của Bồ Tát.
Lúc thực hành Bát nhã Ba la mật đại Bồ Tát phải biết danh tự là giả thi thiết. Đã biết danh tự là giả thi thiết rồi thời
chẳng chấp trước nơi sắc, chẳng chấp thọ, tưởng, hành, thức v.v... Tại sao vậy? Vì những pháp nầy
đều là rỗng không nên chẳng có người
chấp trước, chẳng có pháp bị chấp trước, chẳng có chỗ để chấp”.
Những dẫn chứng trên đủ đưa đến chứng
minh: Tất cả cái gì do con người đặt tên, có danh xưng do thế tục dùng ngôn ngữ
để trao đổi từ hữu pháp đến vô pháp, từ phương hướng đến thời gian…tất cả mọi
sự, mọi vật có tên gọi, theo Đại Bát Nhã chúng không thật, là pháp giả, danh
giả, thọ giả chỉ có tên gọi, do trí tưởng đặt ra, nên nói chung
là giả lập, không thể nắm bắt được.
Nhưng “thực phi danh bất
ngộ”, có nghĩa danh không phải là thực thể, nhưng rời danh thì cũng không thể
biết đến thực thể. Nên nói cái danh xác định cái thực. Xác định ở đây có nghĩa
là tri nhận sự hiện hữu của thực thể qua cảm quan và ý thức, chứ không qua tự
tánh của chính nó. Vì vậy, nếu nghĩ đến danh chấp danh, nghĩ tới tướng ôm cứng
tướng, nghĩ tới không chấp chặt không là rơi vào mê mờ. Nếu xuyên qua danh
tướng mà quay lại thấy tâm, thấy rỗng không, vô trụ, vô thủ, bất khả đắc thì
chẳng thấy người chấp, chẳng thấy pháp bị chấp, chẳng chỗ để chấp.
3- Như huyễn, như mộng...
Để hiểu như thế nào là như huyễn như
mộng, chúng ta có thể lấy đoạn Kinh của phần “Bát Nhã Ba La Mật”, quyển 598,
Hội thứ XVI, trước khi Phật chấm dứt thuyết giảng ĐBN này, Phật bảo:
- “Này Thiện Dũng Mãnh! Vì tất cả pháp chẳng thể tùy lấy, chẳng thể chấp
thọ, không năng tùy lấy không năng chấp thọ. Vì sao? Thiện Dũng Mãnh! Không có chút pháp nào khá chấp thọ, cũng
không chút pháp năng chấp thọ. Vì sao? Vì hoặc năng chấp thọ hoặc sở chấp
thọ đều chẳng thể đắc. Thiện Dũng Mãnh! Vì tất cả pháp đều chẳng chắc thật như việc huyễn vậy. Vì tất cả pháp đều
tánh chẳng tự tại, trơ lì chẳng thể
đắc vậy. Vì tất cả pháp đều như bóng
sáng chẳng thể lấy vậy.Vì tất cả pháp thảy đều hư ngụy, không tự tánh vậy. Vì tất cả pháp đều như nhóm bọt chẳng thể bắt nắm vậy. Vì tất cả pháp đều như bọt nổi khởi rồi chóng diệt vậy. Vì
tất cả pháp như quáng nắng do điên
đảo mà sanh. Vì tất cả pháp đều như cây
chuối, lõi không chắc thật vậy. Vì tất cả pháp đều như trăng trong nước chẳng thể bắt lấy vậy. Vì tất cả pháp đều như cầu vồng hư dối phân biệt vậy. Vì
tất cả pháp đều không có tác dụng
nên không thể phát sanh. Vì tất cả pháp đều như nắm tay rỗng không nên tánh, tướng nó không thật.
Này Thiện Dũng Mãnh! Các Bồ tát
sau khi quán sát như vậy rồi, đối với tất cả pháp không thủ, không chấp, không
trụ và không trước. Này Thiện Dũng Mãnh! Nếu các Bồ tát giữ gìn lòng tin
sâu sắc đối với tất cả pháp, không còn chấp trước, không chấp chặt, không tham
ái là hành Bát nhã Ba la mật. Thiện Dũng Mãnh! Nếu các Bồ tát hành như vậy, trụ
như vậy mà tu hành Bát nhã Ba la mật thì mau được viên mãn.
Lại nữa, này Thiện Dũng Mãnh! Khi các Bồ tát học như vậy là không học về uẩn xứ giới; không vượt qua
uẩn xứ giới mà học. Không học về uẩn xứ giới sanh; không học về uẩn xứ giới diệt.
Không vì nhiếp phục uẩn xứ giới mà
học; không vì không nhiếp phục uẩn
xứ giới mà học. Không vì uẩn xứ giới nhiếp
phục hay chuyển dời mà học; không vì uẩn
xứ giới hướng vào hay an trụ mà học”.
Đối với tất cả pháp đều như trò
huyễn thì nắm bắt cất giữ làm gì. Khi quan sát giác biết như thế thì đối với
tất cả pháp không thủ, không chấp, không trụ, không trước nữa. Đó
là chủ đề cần thảo luận các pháp như huyễn như mộng... ở đây.
1/. Thế nào
là như huyễn như mộng trong Kinh điển thuộc hệ Bát Nhã:
Trong Kinh Đại Bát Nhã
hay Kinh Phật nói chung khi đề cập đến huyễn hóa hay mộng mị v.v... là nói về
10 thí dụ (thập dụ) để hiển bày vạn hữu (vật) “đều không” và thân (con người) là “vô thường”, như sau:
Vạn hữu (Vật) đều không giống như: 1. Huyễn dụ (Phạm:
Màyà-upama): Dụ các pháp không thật có, như những vật do nhà ảo thuật làm ra.
2. Diệm dụ (Phạm: Marìci-upama): Dụ các pháp không thật có, như sóng nắng
(dương miễm). 3. Thủy trung nguyệt dụ (Phạm: Udaka-candra-upama): Dụ các pháp
không thật có, như bóng trăng trên mặt nước. 4. Hư không dụ (Phạm: Àkàzaupama):
Dụ các pháp không thật có, như hư không. 5. Hưởng dụ (Phạm: Pratizrutka): Dụ
các pháp không thật có, chỉ như tiếng vang trong hang núi... 6. Kiện thát bà
thành dụ (Phạm: Gandharva-nagara-upama): Dụ các pháp không thật có, như lâu đài
trên mặt biển do hơi con thẩn (loại sò lớn) sinh ra. 7. Mộng dụ (Phạm:
Svapna-upama): Dụ các pháp không thật có, như cảnh mộng. 8. Ảnh dụ (Phạm:
Pratibhàsaupama): Dụ các pháp không thật có, như bóng sáng, có đó mà không nắm
bắt được. 9. Kính trung tượng dụ (Phạm: Pratibimba-upama): Dụ các pháp không
thật có, như hình bóng trong gương. 10. Hóa dụ (Phạm: Nirmita-upama): Dụ các
pháp không thật có, như các vật do sức thần thông biến hóa ra hay trò ảo thuật.
Thân (Con người) là
vô thường. 1. Thân này như đám bọt nước, không thể nắm bắt. 2. Thân này như
bong bóng trên mặt nước, tồn tại không bao lâu. 3. Thân này như ngọn lửa, từ
khát ái mà sinh. 4. Thân này như cây chuối, không cứng chắc. 5. Thân này như
huyễn, từ điên đảo mà sinh. 6. Thân này như mộng, do hư vọng mà thấy. 7. Thân
này như bóng sáng, từ nghiệp duyên hiện. 8. Thân này như tiếng vang, thuộc các
nhân duyên. 9. Thân này như đám mây nổi, hiện ra đó rồi tan biến trong chốc
lát. 10. Thân này như tia chớp, biến diệt trong nháy mắt(1).
Đây có thể xem là định nghĩa chân
xác và ngắn gọn của thập dụ để diễn tả cái không và vô thường của toàn bộ các
pháp hữu vi (vạn hữu và thân con người).
Phần “Na Già Thất Lợi” thuộc hội thứ
VII, Phật nói kệ:
Tất cả pháp hữu vi
Như sao nhòa, đèn huyễn,
Sương, bọt, mộng, chớp, mây,
Nên quán sát như thế.
Bốn bản dịch của các Ngài: Bồ Đề Lưu
Chi, Chân Đế, Cấp Đa và Nghĩa Tịnh, cũng giống như Ngài Huyền Trang dịch Bài kê
nói trên thường xử dụng 9 thí dụ như: Tinh (tinh tú, sao), Ế (ảo ảnh của mắt bị
bệnh), Đăng (đèn), Ảo (ảo thuật), Lộ (sương mai), Bào (bóng nước), Mộng (chiêm
bao), Điện (ánh chớp), và Vân (đám mây) để diễn tả cái không và vô thường của
toàn bộ các pháp hữu vi. Nguyên bản bằng tiếng Phạn cũng dùng 9 thí dụ như thế:
Những hòa hiệp mà có,
Như sao, mù, đèn, huyễn,
Sương, bọt, mộng, điện, mây,
Nên khởi quán như thế.
Nhưng bản dịch của Ngài Cưu Ma La
Thập thì chỉ xử dụng 6 thí dụ mà thôi: Chiêm bao(mộng), ảo thuật(ảo), bóng
nước(bào), sương mai(lộ) và ánh chớp(điện):
Nhất thiết hữu vi pháp
Như mộng ảo bào ảnh
Như lộ diệc như điện
Ưng tác như thị quán.
Lối dịch của Ngài La Thập ngắn gọn
hơn. Vì vậy, Quý độc giả thấy trong các Kinh thuộc hệ Bát Nhã hay các Kinh Phật
có hai bài kệ khác nhau như trên.
Vậy, khi học về các pháp như huyễn
như mộng của mục này phải hiểu là Kinh Đại Bát Nhã muốn nói về 6 thí dụ hay 9
thí dụ, trình bày trong các bài kệ ở trên. Tuy nhiên, trong Kinh điển Phật học,
nhiều Kinh nói đến thập dụ hay nhiều hơn thế nữa.
Lưu ý:
Cũng xin lặp lại rằng trong tất cả
600 quyển ĐBN, quyển Kinh nói về như huyễn như mộng hay nhất và thâm thúy nhất
có lẽ là quyển 576, phần “Na Già Thất Lợi”, Hội thứ VIII. Nếu Quý vị độc giả có
hứng thú xin đọc phần “Na Già Thất Lợi”, quyển 576, Hội thứ VIII, Đại Bát Nhã
Ba La Mật.
2/. Giáo lý
về như huyễn:
- Phẩm “Chư
Thiên Tử”, quyển 81, Hội thứ I, ĐBN: Chư Thiên Tử
hiện diện trong pháp hội nghĩ rằng:
“... ngôn ngữ lời chú của hàng Dạ Xoa còn có thế hiểu biết được, nhưng
luận giải của Tôn giả Thiện Hiện về Bát Nhã, chúng tôi trọn chẳng hiểu chi cả.
Thiện Hiện thầm biết tâm niệm của các Thiên tử, nên
nói: Thiên tử các ngươi, những lời ta thuyết các ngươi chẳng hiểu được ư?
Các Thiên tử thưa: Đúng vậy! Bạch Đại đức!
Cụ thọ Thiện Hiện lại bảo: Ta chưa từng thuyết một
chữ, các ngươi cũng chẳng nghe, thời làm sao mà hiểu được. Vì sao? Vì Bát nhã
Ba la mật thậm thâm, văn tự ngôn thuyết thảy đều xa lìa. Nên trong đây, người
thuyết, người nghe và kẻ hiểu đều chẳng khá được. Tất cả Như Lai Ứng Chánh Đẳng
Giác đã chứng Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề, tướng ấy thậm thâm cũng lại như vậy.
Này các thiên tử! Như đức Phật biến hóa ra một hóa nhơn. Hóa nhơn nầy
lại biến hóa ra bốn bộ chúng Tỳ Kheo, Tỳ Kheo ni, Cư sĩ nam, Cư sĩ nữ, ở giữa
bốn bộ chúng nầy, hóa nhơn thuyết pháp. Các ông nghĩ sao, trong đó có thuyết
giả, có thính giả, có tri giả chăng?
Chư thiên Tử nói: Dạ không! Bạch Đại Đức!
Cụ thọ Thiện Hiện nói: Nầy các Thiên tử! Tất cả pháp đều như biến hóa.
Trong Bát Nhã, người thuyết, người nghe và kẻ năng
hiểu đều chẳng khá được.
Các Thiên tử phải biết, như ở trong mộng, mộng thấy có Phật dạy bảo trao
truyền cho Bồ tát, Thanh văn. Các ông nghĩ sao? Trong ấy có thật kẻ năng
thuyết, kẻ năng nghe và kẻ năng hiểu chăng?
Các Thiên tử thưa: Dạ không! Bạch Đại đức!
Thiện Hiện bảo rằng: Như thế, Thiên tử! Tất cả pháp
đều như mộng vậy. Trong Bát Nhã, người thuyết, người nghe và kẻ năng hiểu đều
chẳng khá được.
Các Thiên tử phải biết, như có hai người ở trong một
hang núi, mỗi người ngồi mỗi mặt, tán Phật Pháp Tăng, đồng thời phát ra tiếng vang. Các ông nghĩ sao? Hai tiếng
vang này năng nghe lẫn nhau, hiểu lẫn nhau chăng?
Các Thiên tử thưa: Dạ không! Bạch Đại đức!
Thiện Hiện bảo rằng: Như thế, Thiên tử! Tất cả pháp
đều như tiếng vang vậy. Trong Bát Nhã, người thuyết, người nghe và kẻ năng hiểu
đều chẳng khá được.
Các Thiên tử phải biết, như huyễn sư giỏi hoặc đệ tử
y, ở giữa ngã tư đường hóa hiện bốn chúng và một thân Phật ngồi giữa thuyết
pháp. Các ông hiểu sao? Trong ấy có thật kẻ năng thuyết, kẻ năng nghe và kẻ
năng hiểu chăng?
Các Thiên tử thưa: Dạ không! Bạch Đại đức!
Thiện Hiện bảo rằng: Như thế, Thiên tử! Tất cả pháp
đều như huyễn vậy. Trong Bát Nhã,
người thuyết, người nghe và kẻ năng hiểu
đều chẳng khá được”.
Tất cả pháp đều như biến hóa, đều
như mộng, như tiếng vang, như trò huyễn, giống như huyễn sư giỏi hoặc đệ tử y, ở giữa ngã tư đường hóa hiện bốn chúng và một thân Phật
ngồi giữa thuyết pháp. Trong ấy có thật kẻ năng thuyết, kẻ năng nghe và kẻ năng
hiểu chăng? Không! Tất cả pháp đều như huyễn vậy. Trong Bát Nhã, người thuyết, người nghe và kẻ năng hiểu đều
chẳng khá được.
- Phẩm “Chư
Thiên Tử”, quyển 82, Hội thứ I, ĐBN, Thiện Hiện thuyết tiếp:
“Các Thiên tử hỏi Thiện Hiện rằng: Nay Tôn giả chỉ
thuyết chỗ thấy ngã thảy, sắc v.v… cho đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề như huyễn như hóa như mộng, hay cũng
thuyết chỗ thấy mầu nhiệm vắng lặng rốt ráo Niết bàn như huyễn như hóa như
mộng?
Thiện Hiện đáp: Các Thiên tử! Chẳng những thuyết chỗ
thấy ngã thảy, sắc v.v… cho đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề như huyễn như hóa
như mộng, mà cũng lại tuyên thuyết chỗ thấy mầu nhiệm vắng lặng rốt ráo Niết
bàn như huyễn như hóa như mộng. Thiên tử phải biết, nếu lại có pháp nào cao hơn
Niết bàn, tôi cũng thuyết là như huyễn như hóa như mộng. Vì huyễn hóa mộng cùng với tất cả pháp cho đến Niết bàn thảy đều không
hai, không khác”.
Đó là nói về các pháp:
Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề cũng như huyễn, như hóa, như mộng, không những thế
mà cả Niết bàn vắng lặng nhiệm mầu cũng như huyễn như mộng.
-
Phần “Na Già Thất Lợi”, quyển 576, Hội thứ VIII, ĐBN. Bồ Tát Mạn Thù Thất Lợi nói với Bồ tát
Na Già Thất Lợi:
- “Đúng vậy, đúng vậy! Đúng như Ngài đã nói. Như người trong mộng, tuy nói là đến đi, dừng nghỉ ở khắp nơi,
nhưng thật không có đi đứng ngồi nằm, cũng không thật có chỗ để đến đi. Bồ tát
cũng thế, tuy trong lúc tỉnh, có tu hành mà không tưởng hành. Quán hạnh sở hành
bản tánh đều Không. Đối với các pháp không có nắm giữ. Thông đạt tất cả
pháp đều không có tướng trạng, không tàng chứa, không thủ giữ, đồng với hư
không v.v… Bản tánh không, vắng lặng. Nếu các Bồ tát hành được như thế, không
có nắm giữ, lìa các hý luận, thì đó là ruộng phước chơn tịnh cho trời, người…,
xứng đáng nhận sự cúng dường, cung kính của thế gian”.
Kết quả của cái thấy như
huyễn như mộng là như thế đó. Một khi thấy các pháp như huyễn như mộng thì
thông đạt các pháp là không có tướng trạng, Bản tánh không, vắng lặng không còn
thủ giữ nắm bắt tham đắm nữa, thì không bị tùy thuộc hay bị trói tức được thong
dong tự tại thôi.
-
Phẩm “Thọ Giáo”, quyển 82, Hội thứ I, ĐBN cũng nói:
(...) “Hữu tình như huyễn, vì kẻ như huyễn thuyết pháp như
huyễn; hữu tình như hóa, vì kẻ như hóa thuyết pháp như hóa; hữu tình như mộng,
vì kẻ như mộng thuyết pháp như mộng”.
Không những các pháp mà
kể cả con người cũng như huyễn hóa như mộng. Vì vậy, để hiểu rõ các giáo pháp
này. Thiền sư D.T. Suzuki bình giảng trong phần “Triết học trong Bát nhã Ba la
mật đa, thuộc mục 7. nói về Bát Nhã và như huyễn”, như sau:
“Từ quan điểm này, đương nhiên những người tuân hành
Bát nhã Ba la mật kết luận rằng: Phật chỉ là danh tự giả tướng
(namadheya-matram). Bồ tát chỉ là danh tự giả tướng; Bát nhã Ba la mật đa cũng
chỉ là danh tự giả tướng; vì hết thảy danh tự giả tướng đó vốn vô sinh
(anabhinirvrita)”.
Danh tự chưa từng có sinh khởi thực thụ, chúng như hư không, không hề có
dấu vết đến hay đi, và do đó hoàn toàn vượt ngoài mọi hình tướng danh sắc. Nói
cách khác, hư không (akasa) tức Tánh không (Sunyata). “Pháp của Phật tùy thuận
hết thảy các pháp, lìa hết thảy các chướng ngại, mà hết thảy các pháp vốn bất
khả đắc. Cũng như hư không, lìa hết thảy các chướng ngại. Các pháp như hư không
nên vượt ngoài hết thảy các ngôn thuyết. Các pháp là bình đẳng nên vượt ngoài
mọi pháp phân hai. Các pháp vô sinh nên vượt ngoài pháp hiện khởi. Các pháp vốn
vô diệt nên vượt ngoài pháp diệt tận. Các pháp vốn vô tướng nên vượt ngoài thủ
tướng. Các pháp vốn vô xứ nên hết thảy xứ đều bất khả đắc”.
Từ những trích dẫn trên, người ta có thể cảm thấy như đang kéo ra kết
luận rằng Pháp (Dharma) của các Kinh Bát
nhã Ba la mật đa kỳ cùng là một thứ ảo ảnh, mộng mị, xa vời gần
như đồng với vô thể. Nếu quán sát hết thảy các pháp tùy thuận Bát nhã Ba la mật
đa tức quán sát chúng tùy thuận với Nhất thiết trí (Sarvajnata). Nếu quán sát
hết thảy các pháp tùy thuận với Nhất thiết trí tức quán sát chúng tùy thuận với
bản tính hư không (akasa). Và nếu thế, giáo pháp của Bát nhã Ba la mật đa kỳ cùng
đáng gọi là giáo pháp về không vô, vô sở hữu, đích danh là thuyết Như
Huyễn”(Mayavada), học thuyết nói về tính phi thực của vạn hữu. Cho nên,
đừng lấy làm lạ Kinh không ngớt cảnh giác, độc giả chớ kinh ngạc, chớ sợ hãi,
chớ khiếp đảm vì những nghĩa lý này, khi nghe về triết lý của thậm thâm Bát nhã
Ba la mật đa (gambhira-prajnaparamita). Rồi, với những lý do đó, chúng ta đã có
thể tuyên bố rằng Bát Nhã là như huyễn, như mộng, giả danh, và Đại thừa là một
lâu đài xây trên bãi cát, được chưa? Nó chỉ là một trò chơi chữ với bòng bong
bóng và tiếng vang? Một số học giả đã kết luận quả quyết như vậy, nhất là các
học giả Tây phương. Khó mà đứng trên
khái niệm về tính bất thực của vạn hữu và cũng khó mà nắm vạn hữu trong thực
tính như như của chúng. Hiểu rõ thuyết Như Huyễn là nhận được như như của vạn
hữu.
Dân Ấn lừng danh về tài huyễn thuật, đương nhiên các triết gia đạo Phật
muốn vẽ ra bản chất mong manh của đời
sống cũng dùng các lối huyễn thuật. Nhưng đừng hiểu lối nói của họ qua
nghĩa đen. Chúng ta phải cố đạt tới ý nghĩa trung thực của nó. Như đã nhắc nhở
nhiều lần, sức mạnh luận chứng mà Kinh
Bát Nhã chọn nhắm đối trị mê lầm căn để trong cái nhìn của chúng ta thường ném
vào thế giới thông tục cái nhìn duy thực ngây ngô. Khuôn mặt thực của
thứ duy thực đó là coi thế giới như một thực tại thường trụ vĩnh viễn và
nằm trơ ra đó ngược với những gì được nhận như là thế giới nội tại của tư
tưởng, tình cảm và cảm giác, một thế giới được điều động bởi ngã linh hồn cô
lập với những cái khác và tranh sống với chúng. Một trong những khí giới tuyệt hảo để hủy diệt sức mạnh của óc duy thực
ngây thơ là tuyên bố rằng tất cả như Huyễn, và rằng không có trật tự vĩnh
viễn cố định trong thế gian, rằng khái niệm phân đôi về hiện hữu nội tại và
ngoại tại, hữu thể và vô thể v.v... là ảo tưởng, và rằng muốn đạt tới căn cơ
chân thực của hiện hữu thì phải thức tỉnh Trí Bát Nhã nắm được cái bất khả đắc.
Bởi vì chỉ bằng vào Trí Bát Nhã mới có thể điều chỉnh tất cả mọi thứ chấp thủ,
dù tri thức hay tình cảm; và cũng nhờ đó mới có thể nhận chân như tính của hiện
hữu và hành động theo đó. Kinh Bát nhã Ba la mật đa luôn luôn nhắm tới công
dụng này cho nên triết lý của nó bất chấp tưởng tượng bốc cao, bất chấp bí
nhiệm như sương mù.
Đạo Phật mà có ý nhận một nền triết lý nào đó, chỉ vì để bứng gốc rễ của
phiền não (klesa) đã từng chôn chặt hoạt dụng thong dong vô ngại của Trí Bát
Nhã. Phiền não bao giờ cũng nghiêng lệch, và tạo ra mọi hình thái chấp trước,
rồi do phiền não và chấp trước mới tạo ra các hành vi tội lỗi qua ba ngã đường
thân, miệng và ý, rồi chúng lại dẫn tới những tội diễn bất tận y như thế. Cho nên, chúng ta biết rằng những khoái lạc
và đau khổ đang phải hứng chịu đây, chẳng có bản tính thường hằng nào cả; các
đối tượng của khoái lạc và đau khổ cũng vậy, chúng giả tạm và biến thiên như
huyễn. Hoàn toàn không có thực tại bất biến. Chúng chỉ là những giả tưởng, và
phải thấy chúng là giả tướng chứ không có giá trị nào nữa. Đối với các giả
tướng, chúng đang ở đó, và sự kiện đó đừng bao giờ quên lãng. Nhưng bám vào
chúng lấy làm những cùng đích, người trí biết rõ lắm, vì con mắt Bát Nhã của họ
đã mở rồi, rọi thẳng vào hang sâu của thực tại. Theo Ngài Long Thọ
(Nagarjuna), trẻ thơ thấy mặt trăng trong nước, trong lòng nổi dậy ước muốn vớt
trăng lên, rồi duỗi tay vào nước. Nhưng nào có nắm được nó đâu, nên quá đỗi
phiền muộn. Bấy giờ người khôn mới dạy cho rằng cái thấy trong nước đó không
thể nắm đuợc. Cũng vậy, không phải phủ
nhận thế giới của những giả tướng; chỉ phủ nhận tính chất khả thủ khả đắc của
nó. Thế giới sai biệt có đó, trước mặt kẻ trí cũng như người ngu; khác nhau
chăng ở chỗ, trí thấy nó mà tâm không ôm cứng lấy, còn ngu thì dời xa một chút
không nổi để vào cảnh giới của Tánh không. Bồ tát đã nhận ra bức màn Như Huyễn
như thế; chỉ những ai đang còn trong vòng trói buộc mới cho nó là có thực.
Vì vậy phải
tựa trên hậu cứ của Tánh không hay Chân như mà hiểu thuyết Như Huyễn. Nếu
không, Huyễn vẫn y nhiên là Huyễn, và những người theo đạo Phật sẽ không bao
giờ biết đặt chân vào đâu, mặc dù không ai dám nói đặt chân vào cõi phân biệt.
Nếu không giảng luận ra như thế, Như huyễn sẽ hoàn toàn vô nghĩa trong giáo
pháp của Bát nhã Ba la mật đa. Câu nói: Cho đến Niết bàn cũng như huyễn như
mộng, sẽ không hơn một câu trào lộng. Như huyễn là một chỉ điểm viên. Ai theo
nó một cách thông minh sẽ thấy đằng sau màn bạc có một thế giới của những huyền
diệu không thể tả và những thực tại “bất khả đắc”.
Lời bình giảng như trên của Thiền sư
D.T. Suzuky như trên quá trí tuệ. Tuy nhiên, với cái hiểu biết thông thường
giữa đối thoại của Thiện Hiện và các Thiên tử cho chúng ta những cảm nghĩ như
sau:
Nếu cho Niết bàn là huyễn, là mộng
mị xa vời thì chúng ta còn có thể chấp nhận được. Vì Niết bàn dầu sao cũng là
cảnh giới vô vi, không thấy, không xúc chạm được. Còn con người hiện hữu bằng
xương bằng thịt, có đi đứng nằm ngồi, có sống có chết mà cho là như huyễn như
mộng, kể cả sông núi, nhà cửa, xe cộ... lúc nào cũng hiện hữu trước mắt ngày nọ
tháng kia, “sờ sờ ra đó” mà bảo là như huyễn như hóa như mộng thì thật là phi
lý, phải không?
Con người là con người, sông núi là
sông núi lù lù trước mắt, không thể nói là giả, không thể nói là mộng mị xa
vời. Nhưng cái thân bằng xương bằng thịt, có sống có chết, chỉ là duyên hội do
tứ đại hợp lại, tứ đại tan rã thân hoại mệnh chung, thì cái Ta ở đâu? Nên nói thân
tâm là giả có, vô thường, có đó rồi mất đó nên cho là huyễn, là mộng. Sông núi,
nhà cửa, xe cộ... cũng thế. Nếu chúng thường hằng, bất biến thì không thể gọi
là huyễn, là mộng! Nhưng tiếc thay, tất cả pháp hữu vi đều vô thường biến hoại,
có cũng như không, như huyễn như mộng, như sương, như tuyết, như giọt sương
đọng trên ngọn cỏ... có đó rồi mất đó, tụ tán không ngừng. Phật nói như vậy để
chúng sanh đừng ném cái nhìn ngây ngô trên muôn sự muôn vật mà khổ lụy bản thân
khi phải đối diện với sanh thành hoại diệt, thành bại hoại không hay phân ly
phi tán.
Cái đáng qui trách to lớn làm chướng
ngại tâm linh của cuộc đời thường chính là cảm quan và thức vọng, nó chẳng khác
gì huyễn hóa, vì chính nó cũng là những gì do huyễn hóa tạo thành. Để tránh
những sai lầm phát xuất từ các cảm quan và thức vọng giày xéo cuộc sống, nên
Phật bảo tất cả pháp như huyễn, như mộng, như thành bằng hương khói v.v...
Vì vậy, Ngài Long Thọ lấy thí dụ:
Trẻ thơ thấy mặt trăng trên nước, liền nổi lên lòng ước muốn vớt trăng lên, rồi
duỗi tay vớt mặt trăng. Nhưng làm sao có thể vớt mặt trăng lên được, nên đem
lòng phiền muộn. Mặt trăng trên mặt nước chỉ là bóng của mặt trăng trên bầu
trời chứ không phải là mặt trăng thật. Trăng trên bầu trời là trăng thật (chân
lý tuyệt đối). Tất cả bóng trăng hiện trên sông hồ, ao rãnh hay bất cứ chỗ nào
có nước, nhiều không thể kể hết, còn mặt trăng trên bầu trời chỉ có một. Chân
lý thì chỉ có một, cái duy nhất một, còn cái râu ria, chỉ là những khía cạnh
của chân lý. Đừng bắt bóng quên hình, nó chỉ là ảo ảnh, phù du đừng vì nó mà
phải chịu nhiều phiền muộn.
Thuyết như huyễn như mộng tới đây
cũng đủ lắm rồi. Tuy nhiên, như huyễn ở một tầng sâu hơn cho chúng ta một thực chứng mới. Thực chứng này cho
phép chúng ta đập tan nhận thức bấy lâu nay chúng ta cho là “duy thực” được
dung dưỡng trong tâm trí của con người trần tục như một thứ trường tồn bất
biến.
- Phần cuối
quyển 49, phẩm “Giáp Bị Đại Thừa”, Hội thứ I, ĐBN. Phật bảo:
“Thiện Hiện! Như nhà ảo thuật hoặc đệ tử của y, ở trước đại chúng, nơi
ngã tư đường, biến hóa thành các loại hữu tình nghèo khổ, cô độc, tật nguyền,
bệnh hoạn; tùy theo nhu cầu của họ, đều biến hóa ra mà cho. Thiện Hiện! Theo ý
ông việc biến hóa như vậy là có thật chăng?
Thiện Hiện đáp: Bạch Thế Tôn! Không!
Phật bảo: Thiện Hiện! Đại Bồ tát an trú bố thí Ba la mật, hoặc biến thế
giới thành ngọc Phệ lưu ly, hoặc tự thân hóa làm Chuyển Luân vương v.v... tùy
theo nhu cầu của loài hữu tình mà cho và vì họ mà tuyên nói pháp tương ưng sáu
pháp Ba la mật, cũng lại như vậy, tuy có làm nhưng không thật có. Vì sao? Thiện
Hiện! Vì tánh của các pháp là không,
đều như huyễn”.
Cho là cho một thứ gì như cơm ăn áo
mặc. Đó là bố thí vật chất. Bố thí tinh thần là bố thí pháp, tức giúp thí người
khác biết Phật pháp để họ có thể tu tập, giải thoát được những trầm luân khổ ải
của cuộc sống. Tuy có làm như vậy, trông như thật có, nhưng Kinh bảo tánh tất
cả pháp thí là không, đều như huyễn?
Đoạn Kinh kế tiếp sẽ cho biết thêm ý
này:
- Phẩm “Vô
Sở Đắc”, quyển 70, Hội thứ I, ĐBN, Cụ thọ Thiện Hiện nói:
- “Xá Lợi Tử! Các đại Bồ tát khi tu hành Bát Nhã chẳng thấy các pháp có
giác, có dụng mà thấy tất cả pháp như sự
huyễn, như cảnh mộng, như ảnh tượng, như tiếng vang, như bóng sáng, như bóng
nước, như hoa đóm trên hư không, như ảo thành, như trò biến hóa, đều chẳng phải
thật có. Nghe nói bản tánh của các pháp đều không, trong lòng rất hoan hỷ”.
Giác là giác ngộ, dụng là công dụng.
Giác ngộ như là “Thể” chỉ cho thắng nghĩa, tức là chỉ cho thế giới tĩnh chỉ,
thế giới tuyệt đối. Còn “Dụng” thì biểu thị thế tục tương đối, tức là thế giới
hiện tượng, khách quan. Tuy nhiên, mối quan hệ giữa thể và dụng, trên căn bản
là “tức thể tức dụng”, nghĩa là đứng về phương diện tuyệt đối mà nói thì thể
tức là dụng, dụng tức là thể. Đó là tánh chất “tương tức”, “tương nhập” của các
pháp. Kinh ĐBN nói: “Các đại Bồ
tát khi tu hành Bát Nhã chẳng thấy các pháp có giác, có dụng mà thấy tất cả
pháp như như huyễn, như mộng…” Điều đó có
nghĩa là khi Bồ tát học và hành Bát Nhã chẳng thấy các pháp đem đến giác ngộ,
chẳng thấy pháp mang lại nhiều công ích, nghĩa là chẳng thấy thể, chẳng thấy
dụng mà thấy các pháp là không giống như huyễn như mộng... thì trong lòng
cảm thấy hoan hỷ.
Còn thấy giác, còn thấy dụng là còn
thấy có chỗ để đắc, chỗ còn mất, có không tức còn vướng mắc thì tâm thể làm sao
được thong dong tự tại, nên không thể tránh khỏi phiền muộn. Nếu thấy tất cả
pháp là không thì tâm thể được tịch lặng an nhiên, nên nói là hoan hỷ!
- Phẩm “Chơn
Thiện Hữu”, quyển 316, Hội thứ I, ĐBN. Phật bảo cụ thọ: “Này Thiện Hiện! Tất cả pháp đều lấy huyễn, mộng, tiếng vang, ảnh tượng, bóng
sáng, bóng nắng, việc biến hóa, ảo thành làm chỗ hướng đến; đối với chỗ hướng đến ấy, chẳng thể siêu vượt.
Vì sao? Vì trong huyễn, mộng… đến ảo thành, chỗ hướng đến, chẳng phải chỗ hướng
đến đều chẳng thể nắm bắt được”.
Mục đích cuối cùng của việc tu tập
là giải thoát, là Niết bàn. Nhưng giải thoát đi đâu? Giải thoát là vượt qua
những trói buộc, những hệ lụy của cuộc sống; còn được Niết bàn là gì nếu không
phải là được cái thường lạc ngã tịnh của cuộc sống hiện tại. Vì vậy, không có
gì là siêu việt, kỳ đặc trong thế gian này. Đừng có nghĩ tưởng là có thể vượt
qua và vượt trên những thứ ấy.
Một khi muốn vượt qua và vượt trên
chỗ siêu việt và một khi đạt được siêu việt rồi thì siêu việt không còn ở đó
nữa. Siêu việt bị giới hạn, siêu việt không còn là siêu việt. Siêu việt chỉ trở
thành siêu việt khi không có một giới hạn nào, nó là tuyệt đối không, là vô sở
hữu, bất khả đắc. Nên Kinh nói: “rốt ráo là vô sở hữu chẳng thể nắm
bắt được, huống là có chỗ hướng đến, chẳng phải chỗ hướng đến”.
Thật là ngược đời khi Phật bảo phải
lấy huyễn mộng... của tất cả pháp làm chỗ hướng đến. Phật cốt phủ nhận tánh
cách bất thực của tất cả pháp và nói rằng khi tri nhận các pháp chỉ là huyễn
mộng... rồi thì sẽ thấy cái chân hiện ra, nhưng cái chân cũng chẳng phải là chỗ
hướng đến vì tất đều không thể nắm bắt được. Cái chân cũng không phải là chỗ
cuối cùng để hướng đến huống chi là huyễn mộng v.v...!
- Lên một
tầng nữa, phần “Na Già Thật Lợi”, quyển 576, Hội thứ VIII, ĐBN. Bồ tát Mạn Thù
Thất Lợi (còn gọi là
Văn Thù Sư Lợi Bồ tát) nói với Bồ tát Na Già Thất Lợi:
“Huyễn đối với pháp huyễn chẳng hợp chẳng tan, chẳng lấy chẳng bỏ, tự
tánh đều Không. Chư Phật Thế Tôn nói tất cả pháp chẳng thể phân biệt, đều như
huyễn mộng. Nay Ngài muốn chứng Vô thượng Bồ đề, há chẳng phải thành người phân biệt huyễn pháp! Nhưng tất cả pháp
đều chẳng thể lấy, cũng chẳng thể bỏ, không thành không hoại, chẳng phải pháp
đối với pháp có tạo tác và có diệt hoại. Không có pháp nào đối với pháp nào mà
có hòa hiệp, có chia lìa. Vì sao? Vì tất cả pháp chẳng hợp chẳng tan, tự tánh
đều không, lìa ngã, ngã sở, đồng cõi hư không, không nói, không chỉ, không
khen, không chê, không cao, không thấp, không tổn, không ích, chẳng thể tưởng
tượng, chẳng thể hý luận, bản tánh hư tịch, đều rốt ráo không, như huyễn như
mộng, vô đối, vô tỉ, sao có thể khởi tâm phân biệt nó được.
Na Già Thất Lợi nói:
- Hay thay! Thưa Tôn giả! Nay do đây, nhất định tôi được Bồ đề. Vì sao?
Vì nhờ Ngài đã nói pháp sâu xa cho tôi.
Mạn Thù Thất Lợi nói:
- Nay tôi chưa từng vì Ngài mà tuyên nói pháp gì hoặc hiển, hoặc mật,
hoặc sâu, hoặc cạn, thì làm sao khiến Ngài chứng được Bồ đề! Vì sao? Vì tự tánh
các pháp đều chẳng thể nói. Ngài bảo tôi nói pháp thậm thâm ấy tức là hành hý
luận. Nhưng tôi thật chẳng phải kẻ thường nói pháp, tự tánh các pháp cũng chẳng
thể nói”.
Mạn Thù Thất Lợi hay Văn Thù Sư Lợi
là bậc đại trí trong hàng Bồ tát(2) mới có thể giải thích cho Bồ tát Na Gia
Thất Lợi pháp tối cao này. Những điều Mạn Thù Thất Lợi nói đều thuộc thắng
nghĩa đế và chúng ta học Phật cũng học trong thắng nghĩa này.
Chúng sanh bảo tất cả pháp là có, tiểu thừa bảo tất cả pháp là không, Bồ tát bảo tất cả pháp như huyễn. Thấy có, bảo có là cái thấy
tương đối của Tục đế do cảm quan và thức vọng phân biệt tạo ra. Thấy không, bảo
không, thấy như huyễn, bảo như huyễn là cái thấy tuyệt đối của Thánh giả. Khi
không còn phân biệt chấp trước, không thấy pháp phân hai thì cái thấy của chúng
sanh cùng đồng với cái thấy của Thánh giả. Phật nói có, nói không, nói huyễn
nói mộng là tùy theo thế tục phương tiện thi thiết để khuyến dẫn chúng sanh
đừng chấp các pháp hữu vi là thường hằng, bất biến mà mang nhiều phiền muộn,
khổ lụy thân tâm.
Câu nói của Bồ tát Mạn Thù Thất Lợi
là câu nói đầy trí tuệ, cần phải luôn luôn ghi nhớ khi học và hành Bát nhã Ba
la mật. Ngày nào còn thấy tất cả pháp hữu vi là thật dù bằng đầu mảy lông sợ
tóc thì ngày đó vẫn còn chìm trong sanh tử!
Một đoạn Kinh khác cũng nằm trong phần “Na Già Thất Lợi”, quyển 576, Hội thứ
VIII, giúp chúng ta hiểu các pháp như huyễn như thế nào mà không cần biện
thuyết thêm nữa nếu không muốn bị mắng là hý luận. Mạn thù nói tiếp:
- “Từ xưa đến nay, tôi đối với tánh tướng của pháp, chưa từng tuyên
thuyết, cũng chẳng phân biệt, nắm giữ hay tạo tác. Vì sao? Vì tánh tướng của
các pháp chẳng thể nêu bày, chẳng thể phân biệt, chẳng thể nắm giữ, chẳng thể
tạo tác. Tất cả hữu tình nếu như thật thấu rõ các pháp đều như huyễn hóa, thì lẽ ra đã chứng Vô thượng Bồ đề.
Nhưng bởi hữu tình chẳng thông suốt tất cả pháp đều như huyễn hóa, nên trôi lăn
sanh tử trong các cõi. Như nhà huyễn thuật, nương vào bất cứ vật nào cũng làm
ra được các vật huyễn hóa, đó là thế gian, trời, Ma vương, Phạm thiên, Đế
thích, Sa môn, Bà la môn, Phạm chí, các rồng, Dạ xoa, A tu la, chúng người
chẳng phải người... Các loài ngu si, mê chấp cho là thật có. Huyễn sư, bậc trí
đều biết không cho là có thật tánh, chỉ có các thứ tướng hư dối biến hiện.
Các pháp như vậy, tuy như huyễn như hóa, nhưng các loài hữu tình ngu si
chẳng biết rõ, nên phi hữu cho là hữu, vô thường chấp là thường; ở trong các
pháp phân biệt đủ loại: Như phân biệt sắc, hoặc phân biệt tâm, hữu vi vô vi,
hữu lậu vô lậu v.v... Phân biệt đủ thứ như vậy. Do sự phân biệt đây, nên đối với các pháp chẳng như thật biết đều như
huyễn hóa. Bởi chẳng biết nên luân hồi sanh tử.
Nếu các hữu tình đối với tất cả pháp như thật biết rõ đều như huyễn hóa,
thì đối với Phật pháp lại chẳng tăng trưởng.Vì sao? Vì các loài hữu tình bản lai đều có diệu pháp của chư Phật, tất cả đã
có như vậy nên không thối lui Phật trí. Do đó, các hữu tình đều có thể an lập
nơi diệu pháp của Phật, tuệ giác không động, biết pháp Tánh không, không danh,
không tướng, không nương, không trụ, không lấy, không chấp, không ngăn ngại,
không dính mắc, giống như hư không, không tàng chứa, không nắm giữ, vô thượng
vắng lặng, cùng cực vắng lặng, không sanh không diệt, không nhiễm không tịnh,
không thành không hoại, chẳng có chẳng không. Do đó, ở trong thành nhẫn sâu
xa, thường chẳng xa lìa diệu pháp của chư Phật. Vì sao? Vì diệu pháp của chư
Phật lìa tánh, lìa tướng, không thể thi thiết, không thể tuyên thuyết, không
thể nêu bày, khắp các loài hữu tình đều như hư không”.
Đáng lẽ chúng tôi không trích dẫn
các đoạn Kinh trên, chỉ làm rối trí, làm độc giả mệt mỏi thêm. Tuy nhiên, đó là
các đoạn Kinh trí tuệ được Phật thuyết vào các Hội cuối cùng. Nếu chịu khó
nghiền ngẫm, Quý vị sẽ thấy những nghịch lý đáng yêu của nó. Toàn bộ các pháp
như huyễn là sự thật đảo nghịch trong tư duy của con người phàm tục, khó có thể
chấp nhận một cách dễ dàng những tư tưởng lật úp này. Nếu thường quán tất cả
pháp đều như huyễn như hóa như mộng... rồi một ngày nào đó sẽ thấy cái mầu
nhiệm đàng sau cái nghịch đời đó.
Kết luận:
(Tất cả pháp như huyễn như mộng...)
Để kết luận tất cả pháp đều như
huyễn, chúng ta lấy vấn đáp sau đây giữa Phật và Thiện Hiện ở phẩm “Thấy Bất Động”, quyển 521, Hội thứ III, ĐBN, để hiểu “tác dụng của các pháp như huyễn” như thế nào?
“Bấy giờ, Thiện Hiện bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Như Thế Tôn nói, các pháp như huyễn làm sao đại Bồ tát
đem tâm như huyễn năng chứng Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề?
Phật dạy:
- Thiện Hiện! Ý ngươi nghĩ sao? Ngươi có thấy tâm như huyễn của đại Bồ
tát chăng?
Thiện Hiện thưa:
- Bạch Thế Tôn! Không! Con chẳng thấy huyễn cũng chẳng thấy có tâm như
huyễn.
Phật dạy:
- Thiện Hiện! Ý ngươi nghĩ sao? Nếu chỗ không huyễn, không tâm như
huyễn, thì ngươi có thấy tâm ấy có thể chứng Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề không?
Thiện Hiện thưa:
- Bạch Thế Tôn! Chẳng thấy. Con trọn chẳng thấy có chỗ không huyễn,
không tâm như huyễn, lại có tâm này năng được Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Phật dạy:
- Thiện Hiện! Ý ngươi nghĩ sao? Nếu chỗ lìa huyễn, lìa tâm như huyễn,
ngươi thấy có pháp ấy năng được Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề không?
Thiện Hiện thưa:
- Bạch Thế Tôn! Chẳng thấy. Con trọn chẳng thấy có chỗ lìa huyễn, lìa tâm
như huyễn, lại có pháp ấy năng chứng Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Bạch Thế Tôn! Con không thấy hoặc nơi tâm, hoặc ngoài tâm, có thể nói có
pháp nào là hữu hay vô, bởi vì tất cả pháp đều là tất cánh viễn ly(3). Nếu tất
cả các pháp tất cánh viễn ly, thì chẳng thể thi thiết pháp này là hữu, hay vô.
Nếu pháp chẳng thể thi thiết là hữu là vô thì không thể nói là có thể chứng quả
vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề, bởi vì chẳng phải pháp vô sở hữu có thể chứng Bồ
đề. Vì sao? Vì tất cả các pháp đều vô sở hữu và không thể nắm bắt, không sanh,
không diệt, không nhiễm, không tịnh. Vì sao? Bạch Thế Tôn! Vì Bát Nhã, cho đến
bố thí Ba la mật là tất cánh viễn ly, pháp nội Không, cho đến pháp vô tính tự tính Không là tất cánh viễn
ly, chơn như cho đến cảnh giới bất tư nghì là tất cánh viễn ly; Như Lai
mười lực cho đến mười tám pháp Phật bất cộng là tất cánh viễn ly; Nhất thiết
trí, Đạo tướng trí, Nhất thiết tướng trí là tất cánh viễn ly; tất cả Bồ tát
hạnh là tất cánh viễn ly, quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề của chư Phật là tất
cánh viễn ly; Nhất thiết trí trí cũng là tất cánh viễn ly.
Bạch Thế Tôn! Nếu là pháp tất cánh viễn ly thì không nên tu cũng không
nên khiển, cũng không thể dẫn phát. Bát Nhã thậm thâm cũng tất cánh viễn ly vì
vậy cũng không thể dẫn phát.
Bạch Thế Tôn! Bát Nhã thậm thâm đã tất cánh viễn ly thì vì sao lại nói:
Các vị đại Bồ tát dựa vào Bát Nhã để chứng đắc quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ
đề? Quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề của chư Phật cũng tất cánh viễn ly, thì
vì sao pháp viễn ly lại có thể chứng đắc pháp viễn ly? Vì vậy, đúng ra không
nên nói Bát nhã Ba la mật chứng đắc quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề?
Phật dạy:
- Thiện Hiện! Lành thay! Đúng vậy! Đúng như lời ngươi đã nói. Bát Nhã
cho đến bố thí Ba la mật tất cánh viễn ly, nói rộng cho đến Nhất thiết trí trí
cũng tất cánh viễn ly.
Thiện Hiện nên biết! Vì Bát nhã Ba la mật tất cánh viễn ly, nói rộng cho
đến Nhất thiết trí trí cũng tất cánh viễn ly nên có thể nói đại Bồ tát chứng
đắc quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề cũng tất cánh viễn ly.
Thiện Hiện nên biết! Nếu Bát nhã Ba la mật chẳng phải tất cánh viễn ly
thì chẳng phải Bát nhã Ba la mật, nói rộng cho đến nếu Nhất thiết trí trí chẳng
phải tất cánh viễn ly thì chẳng phải Nhất thiết trí trí.
Thiện Hiện nên biết! Vì Bát nhã Ba la mật tất cánh viễn ly nên được gọi
Bát nhã Ba la mật, nói rộng cho đến vì Nhất thiết trí trí tất cánh viễn ly nên
được gọi Nhất thiết trí trí.
Cho nên, này Thiện Hiện! Các đại Bồ tát đều y vào Bát Nhã thậm thâm mà
chứng đắc quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Thiện Hiện nên biết! Mặc dù không
xa lìa pháp mà có thể đắc pháp xa lìa, nhưng đắc quả vị Vô Thượng Chánh
Đẳng Bồ đề đều y vào Bát Nhã thậm thâm. Cho nên, chúng đại Bồ tát muốn đắc quả
vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề thì nên siêng năng tinh tấn tu học Bát Nhã thậm
thâm”.
Nói tất cả pháp như huyễn như
mộng... chỉ là cách diễn tả khác về tánh tướng thể dụng của tất cả pháp mà
thôi. Rốt lại, tất cả pháp là tất cánh viễn ly, vô vi vô hiển, bất động. Có lay
có động là do cảm quan và ý thức của con người, không phải do các pháp. Khi hiểu
ra rằng, tất cả pháp là không, như huyễn như mộng, thì tâm như như bất động.
Tâm như như bất động thì sạch trong sạch ngoài. Lúc đó chẳng thấy Vật, chẳng
thấy Tâm, gọi là “Tức Tâm tức Vật”, không còn năng sở, rỗng không thì được tịch
lặng an nhiên.
Phật nói các pháp như huyễn là để
chúng sanh đừng chấp nhận một cách dễ dãi cái thân hiện hữu do tứ đại duyên hợp
giả có nầy là trường tồn, bất biến mà mang nhiều khổ lụy khi có phân ly phi
tán. Kinh Viên Giác lại nói: “Mỗi thứ đều trả về cho tứ đại,
khiến ngộ được sáu căn giả hợp đều là huyễn diệt, để hiển bày cái không huyễn
diệt”. Chính cái giả hợp kể cả con người
hay các pháp gọi là huyễn và một khi cái huyễn diệt rồi thì cái không huyễn
(phi huyễn tức chân) sẽ hiển bày.
Kinh Viên giác Phật bảo: “Vì huyễn thân
diệt cho nên huyễn tâm cũng diệt. Vì huyễn tâm diệt cho nên huyễn trần cũng
diệt. Vì huyễn trần diệt cho nên cái “huyễn diệt” cũng diệt. Vì cái “huyễn
diệt” cũng diệt cho nên cái phi huyễn hiện bày”. Phi huyễn tức chân(4).
Cũng Kinh “Viên Giác” Phật bảo tiếp:
“Biết huyễn
tức lìa, chẳng khởi phương tiện; lìa huyễn tức giác, cũng không có thứ lớp”. Đó là phương châm để học thế nào là như
huyễn, như mộng.
Tóm lại, nói huyễn nói mộng không
phải là không có gì hết, mà kết quả không thể nào ngờ được:
“Bồ tát nương nơi huyễn thân, tu như huyễn pháp môn, dứt huyễn ái kiến,
độ huyễn hữu tình, chứng huyễn Thánh quả. Do thấy thân như huyễn hóa toàn hư
vọng, không có ái trước nơi thân, nên phiền não không sanh; không ái trước nơi
thân, thì khỏi vì thân mà thối thất đạo hạnh. Thọ vô lượng thân, tu hành trải
qua vô lượng kiếp, không có một mảy may niệm tưởng là có thọ thân cùng có xả
thân. Mảy niệm còn không huống gì có số kiếp, nên có câu: Thọ thị khổ... số
kiếp phi số kiếp”(5).
Để chấm dứt phần thuyết huyễn này,
chúng tôi đề nghị Quý vị độc giả một lần nữa nên quay lại Hội thứ VIII, phần
“Na Già Thất Lợi” ôn lại. Phần này chỉ có một quyển, nhưng thuyết huyễn thuyết
mộng hết sức thậm thâm.
Thích nghĩa
cho đoạn nói về “như huyễn như mộng…”
(1). Phỏng theo Phật Quang Từ điển.
(2). Mạn Thù Sư Lợi hay Mạn Thù Thất
Lợi Bồ tát, tên phổ thông là Văn Thù Sư Lợi Bồ tát là bậc đại trí trong hàng Bồ
tát. Xá Lợi Tử là bậc đại trí trong hàng Thanh văn. Kinh đã nhiều lần so sánh
tất cả trí của hàng Thanh văn như Xá Lợi Tử nhiều như lúa mè tre đậu... cũng
không bằng một phần trăm, một phần ngàn hay phần trăm ngàn v.v... của Văn Thù
Sư Lợi Bồ tát.
(3). Tất cánh viễn ly:
- Tất cánh: (畢竟) Phạm: Atyanta. Cũng gọi Cứu cánh, Chí cánh.
Rốt ráo, tột bậc, cuối cùng. Chân lý thanh tịnh tuyệt đối (Niết bàn, thực
tướng, không tính...) xa lìa phiền não ô nhiễm, gọi là Tất cánh tịnh; đức Phật
là nơi tột cùng để chúng sinh quay về nương tựa, nên gọi là Tất cánh y; tuyệt
đối không gọi là Tất cánh không; cảnh giới mà Phật chứng được là cảnh giới giác
ngộ cùng tột, không ai sánh được, cho nên gọi là Tất cánh giác(cùng nghĩa với
Vô thượng giác); trí tuệ cùng suốt lý tính của pháp giới, gọi là Tất cánh trí;
muôn vật trong vũ trụ chỉ là không vô, nên cuối cùng không thường trụ, gọi là
Tất cánh vô thường trụ. [X. Kinh Niết bàn Q.27 (bản Bắc); Chú Duy ma Kinh Q.10;
Vãng sinh luận chú Q.hạ]. – Từ điển Phật Quang.
- Viễn ly: Vivarjita (S), Vivajjitta
(P), Vivarjana (S), Naiṣkrāmya (S), Nekkhamma (P), Abstainment, Viễn trần, ly
cấu. (Từ điển Phật học Việt Anh - Minh Thông)
Dịch chung tất cánh viễn ly là tuyệt
đối xa lìa.
(4). Kinh Viên Giác.
(5). Trích trong Phật Học Phổ Thông
của HT. Thích Thiện Hoa.
4- Các pháp
vốn trì độn, vô tri:
Nói giả, nói không thật, như
huyễn... có lẽ không đủ để cho chúng sanh hiểu biết và tin tưởng. Bây giờ, Phật
dùng một lối diễn tả khác, mong chúng sanh hội nhập các pháp mà tránh khỏi cảnh
trầm luân bởi cảm thọ và thức vọng do chấp danh sắc tướng mạo tạo thành. Phật
bảo các pháp vốn trì độn.
- Phẩm “Chê
Bát Nhã”, phần sau quyển 182, Hội thứ I, ĐBN. Cụ thọ Thiện Hiện bạch Phật:
“Bạch Thế Tôn! Bát nhã Ba la mật thẳm sâu có kẻ năng nghe, năng thấy
chăng?
Phật bảo: Thiện Hiện! Bát nhã Ba la mật như thế, thật không có kẻ năng
nghe, năng thấy. Bát nhã Ba la mật như thế cũng chẳng phải sở nghe, sở thấy. Vì
sao? Thiện Hiện! Sắc không nghe không thấy, vì các pháp trì độn(1) vậy;
thọ tưởng hành thức không nghe không thấy, vì các pháp trì độn vậy. Thiện Hiện!
12 xứ, 18 giới không nghe không thấy, vì các pháp trì độn vậy.
Thiện Hiện! Địa giới cho tới không thức giới, nội không cho đến vô tánh
tự Tánh không, Chơn như pháp giới, pháp tánh, bất hy vọng tánh, bất biến dị
tánh, bình đẳng tánh, ly sanh tánh, pháp định, pháp trụ, thật tế, hư không
giới, bất tư nghì giới, không nghe không thấy, vì các pháp trì độn vậy. Thiện
Hiện! Bốn tĩnh lự, bốn vô lượng, bốn vô sắc định cho đến Như Lai mười lực, đại
từ đại bi đại hỷ đại xả... không nghe không thấy, vì các pháp trì độn vậy.
Thiện Hiện! Dự lưu, A la hán, Độc giác, Bồ Tát không nghe không thấy, vì các
pháp trì độn vậy. Thiện Hiện! Cho đến Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề không
nghe không thấy, vì các pháp trì độn vậy.
Thiện Hiện! Nói lược là tất cả
pháp kể cả pháp Phật không nghe không thấy, vì tất cả pháp ngu độn vậy”.
Bởi vì các pháp như vậy là như vậy,
không do ai, vì ai mà sanh ra tốt xấu, uế tịnh... Nó trơ lì ra đó không thấy
không biết, không cảm thọ, không tự đánh giá. Cảm thọ đánh giá là ở con người,
không phải là ở các pháp.
- Phẩm “Khen
Thanh Tịnh”, quyển 285, Hội thứ I, ĐBN cũng nói:
“Sự thanh tịnh như thế bản tánh vô tri, vì tất cả pháp bản tánh trì độn, nên sự thanh tịnh như thế bản tánh
vô tri.
Tánh của sắc vô tri tức là thanh tịnh. Tánh của thọ, tưởng, hành, thức,
tứ thiền, tứ vô lượng, tứ định vô sắc… cho đến tất cả các thiện pháp
vô tri tức
là thanh tịnh. Vì tự tướng là không nên tánh của chúng vô tri tức là thanh tịnh”.
Khi hiểu ra rằng tất cả pháp không
tự biết nó là dại hay khôn, xấu hay tốt, uế hay tịnh... Bản tánh thường trụ của
nó trong thế gian là như vậy, nó là nó, nó là chính nó. Nó không tự biết nó và
cũng không biết đến các pháp chung quanh nó. Vì sao? Vì bản tánh của nó là trì
độn, vô tri. Chỉ có con người để phân biệt pháp nọ với pháp kia nên gán cho nó
cái tên. Và từ khi có tên, thì liền theo đó nó có danh sắc, có tướng mạo. Một
khi có danh sắc, có tướng mạo thì nó không còn là nó nữa, nó mất đi cái trinh
nguyên của thuở ban đầu, nó trở thành lớn nhỏ, xấu tốt, uế tịnh... Đó là cái
lỗi do con người tạo nên, không phải ở các pháp!
Hãy để nó yên, không thấy không
biết, thì pháp nào cũng như pháp nào, tất cả đều rỗng không. Như vậy, thì tâm
hành xứ diệt, chấm dứt niềm tạo tác, tâm thể sẽ được an nhiên tịch lặng, nên
nói là thanh tịnh!
- Phẩm
“Phương Đông Bắc”, Hội thứ II, ĐBN. Phật bảo:
“Vì tất cả pháp không tánh tướng, không tác dụng, không động chuyển, hư
vọng giả dối, không bền chắc, không tự tại, không hiểu biết, lìa ngã, hữu tình,
mạng giả, sanh giả, nói rộng cho đến tri giả kiến giả”. Vì những lý do đó nên nói các pháp là trì độn, vô tri. Khi nhận chân
được như vậy và theo đó mà tu hành tức đạt được thanh tịnh! Nhưng tới đó không có nghĩa là chấm dứt. Kinh còn đi xa hơn khi
nói rằng biết khắp tất cả pháp vô tri gọi là chấm dứt vô tri. Vì chấm dứt được
vô tri này nên gọi là tận trí. Phần “Bát
Nhã Ba La Mật”, quyển 593, Hội thứ XVI, ĐBN. Phật bảo: “Thiện Dũng
Mãnh! Tận trí là chấm dứt sự vô tri nên gọi là tận trí. Thế nào gọi là tận? Là
do không tận nên gọi là tận, không thấy có pháp nào để gọi là tận; nhưng lìa vô
tri nên gọi là tận trí. Tức là chấm dứt vô tri gọi là tận trí, biết khắp tất cả pháp vô tri nên gọi là
chấm dứt vô tri, do chấm dứt vô tri nên gọi là tận trí, chẳng phải pháp vô
tri có tận, không tận; nhưng lìa vô tri
nên gọi là tận trí, như thật biết khắp. Pháp vô tri này hoàn toàn vô sở
hữu, nên gọi là lìa. Như vậy, do trí biết pháp vô tri, không riêng biệt, có thể
đắc nên gọi là xa lìa vô tri; nhưng pháp vô tri thật bất khả đắc. Trí còn không
có huống là có vô tri.
Nếu người có thể tận đắc giải thoát thì gọi là tận trí. Tuy nói như vậy
mà như không nói. Đã có trí tận thì hoàn toàn không thể nói, chỉ là giả danh.
Nên nói chấm dứt vô tri cũng gọi là tận trí”.
Ở đây Bát Nhã nói các pháp vốn trì
độn, vô tri. Khi tri nhận như vậy thì không còn vô tri nữa. Nên Phật nói: “biết khắp tất cả pháp vô tri nên gọi là
chấm dứt vô tri, do chấm dứt vô tri
nên gọi là tận trí”. Đó là kết quả có
thể gặt hái sau cùng.
Vậy, quán tưởng để thâm hiểu tất cả
pháp không thật có, là giả danh, như huyễn, các pháp trì độn, vô tri thì người
thọ trì Bát Nhã được thanh tịnh. Lại áp dụng vào việc tu hành thì đến một lúc
nào đó khi thời tiết đến, cây đơm hoa kết quả, sẽ không những được vô ngại trí,
vô phân biệt trí, vô trước trí mà còn được vô tận trí nữa.
Một vài học giả cho rằng Bát Nhã Vô
Tri hay còn gọi là “Vô Tri Luận Bát Nhã”. Vì sao? Vì Kinh lúc nào cũng diễn tả
Bát Nhã là không, không danh, không tướng, không nương, không trụ, không
lấy, không chấp, không ngăn ngại, không dính mắc, giống như hư không, không
tàng chứa, không nắm giữ, vô thượng vắng lặng, cùng cực vắng lặng, không sanh
không diệt, không nhiễm không tịnh, không thành không hoại, chẳng có chẳng
không, như huyễn như mộng, giả có, không thật, trì độn vô tri. Vì vậy, mới nói
Bát Nhã là vô tri. Đó không phải là lời nói vu vơ, vô duyên cớ. Chúng tôi không
dám nhấn mạnh vấn đề này. Nên Triệu luận nói “Bát Nhã vô tri vô sở bất tri”,
nghĩa là Bát Nhã không biết nhưng không có gì chẳng biết. Đó chính là cái tịch
mà chiếu, cái chiếu mà tịch của Bát Nhã. Người nào hiểu tới chỗ này thì mới thọ
dụng được những diệu dụng của Bác Nhã Ba la mật.
Thích nghĩa
cho phần các pháp vốn trì độn, ngu si:
(1). Dịch giả dịch là ngu độn, chúng
tôi sửa lại là trì độn, vì pháp không tự biết pháp, không biết khôn hay ngu, nó
trơ lì ra đó ai nói gì cũng được, nên có thể bảo các pháp là trì độn.
5- Tánh
không và 18 pháp không:
Chủ trương nhất quán của Bát Nhã là
một tràng phủ định liên hồi mọi định kiến sai biệt để nói lên quan niệm “vạn pháp đều không”, mục đích là lìa vọng, lìa chấp để tâm
thể được như như, bình đẳng và thanh tịnh.
Chúng ta có thể tạm dùng câu nói sau đây làm tiền đề thảo luận về Không,
Tánh không hay Bản tánh không: “Chẳng chấp thật có, chẳng chấp thật không,
chẳng chấp chân, chẳng chấp giả, được như thế thì các pháp tự không, chẳng cần
đoạn diệt tất cả tướng rồi mới thành không, nên gọi là Tánh không”.
1/. Một trào
lưu mới trong việc hóa đạo:
Trước khi mở đầu nói về Tánh không
và 18 pháp Không, chúng tôi xin giới thiệu nhận định của T.T. Thích Tâm Thiện
về Tánh không, trong thiên khảo luận “Lịch sử và triết học Tánh không”(1), như
sau:
“... đối với Pháp Hoa, Hoa Nghiêm, Duy Ma, Lăng Nghiêm v.v..., thì sự
truyền bá của nó được thích ứng hóa vào đời sống triết lý thời đại một cách ôn
hòa; ở đây, tuyệt nhiên không có bất kỳ một sự phản ứng nào. Trái lại, đối với
Bát Nhã, sự xuất hiện của nó như là một hệ tư tưởng mới lạ, phủ dẫm mọi định
kiến, học thuyết cổ điển, mọi luận thuyết thời danh trong truyền thống; tựa hồ
như ngọn sóng thần từ đại dương mênh mông, bỗng phút chốc hiện hữu, xóa nhòa
mọi cơ đồ gập ghềnh được xây dựng từ nghìn năm trên bãi cát trắng bao la. Tánh không của Bát Nhã giáng xuống thời
đại như một thứ sấm sét trong đêm tối cô liêu, làm cho tất cả hiện hữu của muôn
ngàn dị biệt đa thù trong thinh không chợt hóa hiện rồi lại chìm vào tăm tối.
Mọi vật như đến rồi đi, như sinh rồi diệt, như có rồi không. Chỉ trong một sát
na, mọi sự thể của trần gian đều hóa thành mộng mị, hư ảo, và mọi nguyên lý
bỗng trở thành phi lý. Đó là một thứ phi lý được bắt nguồn từ dòng sống thực
tại, một thứ thực tại mà Tam đoạn luận (Syllogism) của Aristotle bị bẻ gãy ngay
trong thành ngữ “Không ai có thể đặt chân hai lần trên cùng một dòng nước” của
Héraclite. Đó là thực tại toàn chân, một thực tại bất khả thuyết bởi ngôn ngữ,
vượt lên trên mọi định kiến hoặc thường hằng, hoặc là đoạn diệt. Bởi lẽ, đối diện
với Tánh không có nghĩa là đối diện trước một sự thách thức vĩ đại, mà con
người chỉ có thể hoặc là buông bỏ mọi cơ đồ của tự ngã để thể nhập thực tại
Tánh không, hoặc là nghìn năm phiêu bồng trong thế giới của hư vô không tận.
Tánh không là như thế! Bao lâu con người còn cố gượng bám víu lấy một sự thể
nào, một ý niệm về một sự thể nào, cho đến ngay cả cái ý niệm về thế giới ý
niệm, thì khi đó y vẫn chìm đắm trong tuyệt vọng khổ đau.
Do đó, có thể nói rằng, lịch sử của tư tưởng triết học Tánh không ra đời
là một sự chuyển y (Àsrayaparàvrtti) kỳ
vĩ nhất trong lịch sử - tư tưởng triết học Phật giáo. Tiếng nói đầu tiên của nó
là “Nhất thiết pháp không”, nhằm phủ nhận một cách trọn vẹn thế giới quan đa
nguyên-thực tại; mà trước đó, đã một thời ngự trị trên dòng sông triết học cổ
đại Ấn Độ thời bấy giờ. Rồi sau đó, chính nó là chất xúc tác để hàng loạt hệ
thống tư tưởng hậu Đại thừa xuất hiện”.
Muốn biết lịch sử tư tưởng triết học
của Tánh không “chuyển y kỳ vĩ nhất” như thế nào thì phải khảo cứu 18 pháp không.
Đó là cơ cấu của Tánh không trong hệ Bát Nhã nói riêng và trong Phật đạo nói
chung, con đường đưa đến Thánh trí tự giác. Hiểu biết 18 pháp không là hiểu
biết Bát Nhã. Có thể nói người nào thông đạt Tánh không tức thông đạt Bát Nhã
hay nói khác là Giác ngộ, đắc Nhất thiết trí trí, hay Chánh giác.
2/. Mười tám
pháp không:
Phẩm “Vấn
Thừa” quyển thứ 05, Kinh MHBNBLMĐ của Ngài La thập cũng liệt kê 18 pháp không(2), như sau:
“Thập Bát Không là nội không, ngoại không, nội
ngoại không, không không, đại không, đệ nhất nghĩa không, hữu vi không, vô vi
không, tất cánh không, vô thỉ không, tán không, Tánh không, tự tướng không, chư
pháp không, bất khả đắc không, vô pháp không, hữu pháp không, vô pháp hữu pháp
không:
1).- Những gì là nội
không? Nội pháp là nhãn, nhĩ, tỉ, thiệt, thân và ý. Xét về nhãn thời nhãn
rỗng không, nhẫn đến xét về ý thời ý rỗng không, vì chẳng phải thường, chẳng
phải diệt. Tại sao vậy? Vì tự tánh như vậy. Đây gọi là nội không.
2).-Những gì là ngoại
không? Ngoại pháp là sắc, thanh, hương, vị, xúc và pháp. Xét về sắc
thời sắc rỗng không, nhẫn đến xét về pháp thời pháp rỗng không, vì chẳng phải
thường, chẳng phải diệt. Tại sao vậy? Vì tánh tự như vậy. Đây gọi là ngoại
không.
3).- Những gì là nội
ngoại không? Nội ngoại pháp là thập nhị nhập: Nội lục nhập tức là sáu căn
và ngoại lục nhập tức là sáu trần(còn gọi là mười hai Xứ). Xét về nội pháp
thời nội pháp rỗng không, xét về ngoại pháp thời ngoại pháp rỗng không, vì đều
chẳng phải thường, chẳng phải diệt. Tại sao vậy? Vì tánh tự như vậy. Đây gọi là
nội ngoại không.
4).- Những gì là không
không? Không là tất cả pháp rỗng không. Không này cũng là rỗng không,
vì chẳng phải thường, chẳng phải diệt. Tại sao vậy? Vì tự tánh như vậy. Đây gọi
là không không.
5).- Những gì
là đại không? Đại là nói mười
phương. Xét về Đông phương thời Đông phương rỗng không, nhẫn đến Hạ phương thời
Hạ phương rỗng không, vì chẳng phải thường, chẳng phải diệt. Tại sao vậy? Vì
tánh tự như vậy. Đây gọi là đại không.
6).- Những gì là đệ
nhất nghĩa không? Đệ nhứt nghĩa là nói Niết Bàn. Xét về về Niết Bàn
thời Niết Bàn rỗng không, vì chẳng phải thường, chẳng phải diệt. Tại sao vậy?
Vì tánh tự như vậy. Đây là đệ nhất nghĩa không.
7).- Những gì
là hữu vi không? Hữu vi pháp là nói tam giới: Dục giới, Sắc giới và Vô sắc
giới. Xét về Dục giới thời Dục giới rỗng không. Sắc giới thời Sắc giới rỗng
không, Vô sắc giới thời Vô sắc giới rỗng không, vì chẳng phải thường, chẳng
phải diệt. Tại sao vậy? Vì tánh tự như vậy. Đây gọi là hữu vi không.
8).- Những gì
là vô vi không? Vô vi pháp là nói không tướng sanh, không tướng trụ, không
tướng diệt. Xét về vô vi pháp thời vô vi pháp rỗng không, vì chẳng phải thường,
chẳng phải diệt. Tại sao vậy? Vì tánh tự như vậy. Đây gọi là vô vi không.
9).- Những gì
là tất cánh không? Tất cánh là
nói các pháp rốt ráo bất khả đắc, tức là tất cánh rỗng không, vì chẳng phải
thường, chẳng phải diệt. Tại sao vậy? Vì tánh tự như vậy. Đây gọi là tất cánh
không.
10).- Những
gì là vô thỉ không? Xét về chỗ khởi đầu các pháp thời bất khả đắc, vì chẳng
phải thường, chẳng phải diệt. Tại sao vậy? Vì tánh tự như vậy. Đây gọi là vô
thỉ không.
11).- Những
gì là tán không? Tán là nói các pháp không diệt. Không diệt nầy cũng rỗng
không, vì chẳng phải thường, chẳng phải diệt. Tại sao vậy? Vì tánh tự như vậy.
Đây gọi là tán không.
12).- Những gì là Tánh
không? Hoặc hữu vi pháp tánh hoặc vô vi pháp tánh,
tánh nầy chẳng phải Thanh Văn, Bích Chi Phật làm ra, chẳng phải Phật làm ra,
cũng chẳng phải người khác làm ra. Xét về tánh nầy, thời tánh nầy rỗng không,
vì chẳng phải thường, chẳng phải diệt. Tại sao vậy? Vì tánh tự như vậy. Đây gọi
là Tánh không.
13).- Những gì là tự
tướng không? Tự tướng là nói sắc thời
tướng biến hoại, thọ thời tướng lãnh thọ, tưởng thời tướng lấy tướng dạng, hành
thời tướng tạo tác, thức thời tướng rõ biết. Tự tướng của những pháp hữu vi,
pháp vô vi đều rỗng không, vì chẳng phải thường, chẳng phải diệt. Tại sao vậy?
Vì tánh tự như vậy. Đây gọi là tự tướng không.
14).- Những
gì là chư pháp không? Chư pháp là nói ngũ ấm, thập nhị nhập, thập bát giới. Xét
về chư pháp nầy thời chư pháp nầy rỗng không, vì chẳng phải thường, chẳng phải
diệt. Tại sao vậy? Vì tự tánh như vậy. Đây gọi là chư pháp không.
15).- Những
gì là bất khả đắc không? Tìm
cầu các pháp bất khả đắc đây là bất khả đắc không, vì chẳng phải thường, chẳng
phải diệt. Tại sao vậy? Vì tánh tự như vậy. Đây gọi là bất khả đắc không.
16).- Những
gì là vô pháp không? Nếu pháp không có thì cũng rỗng không, vì chẳng thường,
chẳng phải diệt. Tại sao vậy? Vì tánh tự như
vậy. Đây gọi là vô pháp không.
17).-Những gì là hữu pháp không? Hữu pháp là nói trong các pháp hòa hiệp có tự
tánh tướng. Hữu pháp nầy rỗng không, vì chẳng phải thường, chẳng phải diệt. Tại
sao vậy? Vì tánh tự như vậy. Đây gọi là hữu pháp không.
18).- Những gì là vô
pháp hữu pháp không? Vô pháp và hữu pháp trong
các pháp đều rỗng không, vì chẳng phải thường, chẳng phải diệt. Tại sao vậy? Vì
tánh tự như vậy. Đây gọi là vô pháp hữu pháp không”.
Chúng ta có thể tìm thấy
chân nghĩa của đoạn Kinh này, nếu theo kịp sự chỉ điểm của Thiền sư D.T. Suzuki
trong “Thiền Luận quyển hạ”. Ngài đúc kết “mười
tám con đường diễn tả không” tuy ngắn gọn nhưng cũng đủ giúp chúng ta hiểu
thế nào là:
1).- Nội Không (Auhyatma synyata), Không của các pháp
nội tại
2).- Ngoại Không (Bahirdha sunyata) Không của các pháp
ngoại tại.
3).- Nội Ngoại Không (Adhyatma-bahirdha-sunyata),
Không của các pháp nội ngoại tại.
4).- Không Không (Sunyata-sunyata), Không của Không.
5).- Đại Không (Maha-sunyata), Không lớn.
6).- Đệ Nhất Nghĩa Không (Paramartha-sunyata), Không
của chân lý cứu cánh.
7).- Hữu Vi Không (Samskrita-sunyata), Không của các
pháp hữu vi.
8).- Vô Vi Không (Asamskrita-sunyata), Không của các
pháp vô vi
9).- Tất Cánh Không (Atyanta-sunyata), Không tối hậu.
10).- Vô Tế Không (Anavaragra-sunyata), Không không
biên tế.
11).- Tán Không (Anavakara-sunyata), Không của sự phân
tán.
12).- Bản tánh không (Prakriti-sunyata), Không của bản
tánh.
13).- Tự Tướng Không (Svalaksana-sunyata), Không của
tự tướng.
14).- Nhất Thiết Pháp Không (Sarvadhanna-sunyata),
Không của vạn hữu.
15).- Bất Khả Đắc Không (Anupalambha-sunyata), Không
của cái bất khả đắc.
16).- Vô Tánh không (Abhava-sunyata) Không của vô thể.
17).- Tự Tánh không (Svabhava-sunyata), Không của tự
tánh.
18).- Vô Tánh Tự Tánh không (Abhava-svabhava-sunyata),
Không của vô thể của tự tánh.
Thiền
sư D.T. Suzuki giải thích và luận giải 18 pháp không như sau:
1).- Chữ “Nội” chỉ cho sáu thức (vijnana). Khi chúng
được nói là Không, có nghĩa tất cả những hoạt động tâm lý của chúng ta không có
thần ngã hay ngã linh hồn nằm ở sau, như chúng ta ai cũng tưởng vậy. Đây là một
lối nói khác của chủ trương thuyết Vô ngã (Anatman hay Anatta).
2).- “Ngoại” là các đối tượng của sáu thức, cái Không
của chúng có nghĩa không có những bản trụ (hay bản thể) của ngã chủ tể nằm ở
sau. Cũng như không có Tự ngã (atman) nơi hậu trường của các hiện tượng tâm lý,
cũng vậy, không có Tự ngã (Ataman) nơi hậu trường của ngoại giới. Thuật ngữ gọi
đó là “pháp vô ngã’. Phật giáo nguyên thủy dạy cho chúng ta thuyết Vô ngã (Anatman),
nhưng người ta nói chính các nhà Đại thừa mới áp dụng thuyết đó luôn cho các
đối tượng ngoại giới.
3).- Thông thường chúng ta phân biệt ngoại với nội,
nhưng vì không có thực tại cho sự phân biệt này nên ở đây nó bị phủ nhận; phân
biệt này chỉ là một hình thái của vọng tâm, mối quan hệ có thể bị đảo lộn bất
cứ lúc nào, ở đây không có thường trụ bất biến. Thử thay đổi vị trí, cái nội
thành ra ngoại và cái ngoại là nội. Quan hệ này, đây gọi là Không.
4).- Khi các pháp ngoại và nội được tuyên bố tất cả là
Không, chúng ta tất nghĩ rằng Không vẫn là một ý tưởng có thực, hay chỉ có cái
đó mới là cái khả đắc khách quan. Không của Không cốt hủy diệt chấp trước ấy.
Còn giữ một ý tưởng Không tức còn lưu lại một hạt bụi khi đã tảo thanh tất cả.
5).- “Không lớn” chỉ cho tính bất thực của không gian.
Thời trước coi không gian là cái có thực một cách khách quan, nhưng đến các nhà
Đại thừa, nó là Không. Các vật trong không gian lệ thuộc các định luật của sinh
tử, tức bị điều động bởi nhân quả; tất cả mọi người theo đạo Phật đều nhận điều
đó; nhưng họ nghĩ không gian trong tự thể là thường trụ. Các nhà Đại thừa dạy
rằng khoảng chân không bao la này cũng không có thực tại khách quan nên ý tưởng
về không gian hay trương độ chỉ là ảo tưởng.
6).- “Chân lý cứu cánh” chỉ có chân thể của vạn hữu,
trạng thái tồn tại chân thực của chúng, ngoài tất cả hình thái của chủ quan
tính. Đây là cái không bị hủy diệt, không bị gán cho là thế này hay là thế kia,
cũng không thứ gì có thể gán vào đó. Vì vậy, chân lý cứu cánh (Đệ nhất nghĩa)
là Không. Nếu là có thực, nó là một trong những đối tượng bị chi phối và bị
ràng buộc vào định luật nhân quả. Niết bàn chỉ là một danh tự nói khác. Khi
Niết bàn có chỗ để cho bám được, nó sẽ không là Niết bàn nữa. Sẽ thấy Không
dùng ở đây có nghĩa hơi khác với ở số 3, khi những đối tượng nội hay ngoại được
tuyên bố là Không.
7).- và 8).- Có thể luận chung cả hai. Hữu vi
(Samskrita) chỉ có những pháp xuất hiện do các điều kiện của tác thành. Vô vi
(Asamskrita) là những pháp không lệ thuộc tác thành, như không gian chẳng hạn.
Nói Hữu Vi Không là một cách nói khác chỉ cho thế giới ngoại tại cũng như thế
giới nội tại đều không. Hiện hữu đôi khi được chia thành Hữu vi và Vô vi, đôi
khi được chia thành nội và ngoại, đôi khi được chia thành năm Uẩn (skandha),
v.v..., theo các quan điểm cần thiết cho quá trình suy luận. Tuy nhiên, tất cả
những phân biệt này chỉ là tương đối và không có khách thể tính tương đương, và
do đó, là Không. Vô vi hiện hữu vì đối lại với Hữu vi. Nếu Hữu vi không thực
có, Vô vi cũng không luôn. Cả hai chỉ là giả danh, là Không.
9).- Chỗ này nhấn mạnh ý niệm tất cả “các pháp” đều
Không một cách tuyệt đối. “Cứu cánh” tức “Tuyệt đối”. Phủ nhận thực tại tính
khách quan nơi tất cả các pháp ở đây được chủ trương một cách đương nhiên,
không điều kiện thắc mắc. “Không của Không”, trên thực tiễn, cũng chỉ cho một
cái như nhau. Phòng được quét sạch là nhờ chổi; nhưng nếu còn chổi thì không
phải là Không tuyệt đối. Quả vậy, phải gạt sang một bên cái chổi, cùng với
người quét, mới mong đạt tới ý niệm về Tất cánh Không (Atyanta-sunyata). còn
giữ lại dù chỉ một pháp, một vật hay một người, là còn có điểm chấp để từ đó
sản xuất một thế giới của những sai biệt rồi kéo theo những ước muốn và đau
khổ. Tánh không vượt ngoài mọi quyết định tính có thể có, vượt ngoài chuỗi quan
hệ bất tận; đó là Niết bàn.
10).- Khi nói hiện hữu là vô thủy, người ta nghĩ rằng
có một cái như là vô thủy, và bám vào ý niệm này. Để loại bỏ chấp trước ấy, mới
nêu lên Tánh không của nó. Tri kiến của con người lắc lư giữa hai đối cực. Khi
ý niệm về hữu thủy bị dẹp bỏ, ý niệm về vô thủy đến thay, mà sự thực chúng chỉ
là tương đối. Chân lý lớn của Không phải ở trên tất cả những đối nghịch này,
nhưng không phải ở ngoài chúng. Vì vậy, Kinh Bát Nhã dốc sức khai thông con
đường giữa dù vậy vẫn không đứng y ở đó; vì nếu thế, hết còn là con đường giữa,
Thuyết Tánh không như vậy phải được minh giải từ quan điểm rất thận trọng.
11).- Không có thứ gì hoàn toàn đơn nhất trong thế
gian này. Mọi vật bị cưỡng bức phải phân tán kỳ cùng. Nó hiện hữu coi chừng như
một đơn tố, nguyên dạng, nguyên thể, nhưng ở đây không thứ gì lại không thể
phân chiết thành những bộ phận thành tố. Chắc chắn nó bị phân tán. Các thứ nằm
trong thế giới của tư tưởng hình như có thể không bị tiêu giải. Nhưng ở đây sự
biến đổi hiện ra dưới một hình thức khác. Công trình của thời gian, thường trụ
không thường mãi. Bốn uẩn - Thọ, Tưởng, Hành và Thức - cũng chỉ cho sự phân tán
và hoại diệt tận cùng. Nói gì đi nữa, không cũng là Không.
12).- Prakriti (bản tánh) là cái làm cho lửa nóng và
nước lạnh, nó là bản chất nguyên sơ của mỗi vật thể cá biệt. Khi nói rằng nó
Không, có nghĩa không có Tự ngã (Atman) bên trong nó để tạo ra bản chất nguyên
sơ của nó, và ý niệm đích thực về bản chất nguyên sơ là một ý niệm Không. Chúng
ta đã ghi nhận rằng không có tự ngã cá biệt nơi hậu cứ của cái chúng ta coi như
vật thể cá biệt, bởi vì vạn hữu là những sản phẩm của vô số nhân và duyên và
chẳng có gì đáng gọi một bản chất nguyên sơ nó độc lập đơn độc, tự hữu. Tất cả
là Không triệt để và nếu có thứ bản chất nguyên sơ nào đó, thì có cách nào đó
cũng vẫn là Không.
13).- Laksana (tướng) là phương diện khả tri của mỗi
vật thể cá biệt. Trong vài trường hợp, Laksana không khác với bản chất nguyên
sơ, chúng liên hệ bất phân. Bản chất của lửa có thể biết qua cái nóng của nó,
và bản chất của nước qua cái lạnh của nó. Một nhà sư thì hiện bản chất cố hữu
của ông ta qua việc tu trì các giới cấm, còn cái đầu cạo và chiếc áo phá nạp là
tướng dạng riêng của ông. Kinh Bát Nhã nói với chúng ta rằng, những khía cạnh
ngoại hiện, khả tri, của hết thảy mọi vật là không vì chúng là những giả tướng
kết quả do nhiều tập hợp của các nhân và các duyên; vì tương đối nên chúng
không có thực. Do đó, Tự tướng Không, có nghĩa rằng mỗi vật thể riêng biệt
không có những bản sắc thường hằng và bất hoại nào đáng gọi là của riêng.
14).- Thừa nhận tất cả các pháp là Không, cái đó hết
sức hàm ngụ, vì chữ pháp (dharma) không những chỉ riêng cho một đối tượng của
quan năng mà còn chỉ cho cả đối tượng của tư tuởng. Khi tuyên bố tất cả những
thứ đó là không, khỏi cần bàn luận chi tiết gì nữa. Nhưng Kinh Bát Nhã hiển
nhiên cố ý không để nguyên trạng tảng đá để đè nặng những người học Bát Nhã một
cách triệt để bằng học thuyết Tánh không. Theo Long Thọ (Nagarjuna), tất cả các
pháp (dharma) đều mang các đặc sắc này:
Hữu tướng, tri tướng, thức tướng, duyên tướng, tăng
thượng tướng, nhân tướng, quá tướng, tổng tướng, biệt tướng, y tướng. Nhưng hết
thảy những tướng đó không có thường trụ bất biến; tất cả đều là đối đãi và giả
hữu. Người ngu không thể soi tỏ vào bản chất chân thực của các pháp, do đó trở
nên chấp thủ ý niệm về một thực tại thường, lạc, ngã và tịnh. Khôn ngoan chỉ có
nghĩa là thoát khỏi những quan điểm là vậy đó, vì chẳng có gì trong chúng hết,
nên phải coi là không.
Trong một bản Kinh Bát nhã Ba la mật, được nói là do
Ngài Văn Thù (Manjusri) thuyết, có đoạn: “Người tu tịnh giới không vãng sinh
Cực Lạc, người phạm luật tỷ khưu không rơi vào địa ngục”.
Giết heo và ăn thịt là trái với luật hành thiện của
người theo đạo Phật, mà ở đây các Thiền sư bướng bỉnh cứ phạm đến, lại còn
giảng bài pháp quá trái lẽ, nên cũng quá chừng gây rối. Chúng ta tính sao đây?
15).- Đây là loại Không bất khả đắc (anupalambha).
Không phải vì tâm không bắt được cái ở ngoài tầm tay, nhưng đích thực chẳng có
gì đáng gọi là sở tri. Không gợi ý không có, nhưng khi được khoác cho đặc tính
bất khả đắc, nó không còn là phủ định suông. Bất khả đắc, chính bởi không thể
làm đối tượng cho tư niệm đối đãi qua tác dụng của Thức (Vijnana). Cho tới lúc
Thức được nâng cao lên bình diện Trí Bát Nhã, bấy giờ mới nhận ra không “bất
khả đắc”. Kinh Bát Nhã e rằng người nghe phải kinh hãi khi nghe Kinh đưa ra
khẳng quyết táo bạo rằng tất cả đều không, do đó mới nói thêm rằng sự vắng mặt
của tất cả những ý tưởng sinh ra từ chỗ đối đãi không chỉ cho cái ngoan không,
cái không trống trơn; nhưng đơn giản, đó là cái Không không thể bắt nắm được.
Với người trí, Không này là một thực tại. Lúc sư tử
cất tiếng rống, những thú vật khác hoảng sợ, tưởng tiếng rống ấy là cái rất phi
phàm, gần như một thứ mà chúa tể sơn lâm “đạt được” rất hi hữu.
Nhưng đối với sư tử, tiếng rống đó chẳng kỳ lạ gì
chẳng có hi hữu đạt được hay thêm vào. Với kẻ trí cũng vậy, không có “cái
không” trong họ đáng coi như riêng họ bắt được làm đối tượng cho tư tưởng. Chỗ
sở đắc của họ là vô sở đắc.
16).- 17).- và 18).- Những loại này có thể luận chung.
Ở đây hiện hữu được nhìn từ quan điểm hữu (astiva) và vô (nastiva); cả hai,
đứng riêng biệt hay tương đối, đều được nói là không. Vô Tánh (Abhava) là phủ
định của hữu, cùng một nghĩa với Không. Tự Tánh (svabhava) có nghĩa “nó là nó”,
nhưng không có cái nó nào như thế, cho nên Không. Vậy thì, đối nghịch của hữu
và vô là thực? Không, nó cũng không luôn, vì mỗi phần tử trong đối lập vốn là
Không.
Để giải thích những áo nghĩa của 18 pháp Không đó thiền sư Suzuki nói: “Tôi tưởng, ý nghĩa đích thực
của “không” đã được làm sáng tỏ bằng những giải thích cặn kẽ đó. Đừng có lẫn
lộn Không với không chi; cũng đừng tưởng rằng có một đối tượng của tư tưởng
được gọi là Không, vì ý tưởng này đi ngược hẳn với bản chất đích thực của
Không. Không nên xác định nó như là tương đối tính, như một số học giả quan
niệm. Chính Kinh Bát Nhã dạy rằng các
pháp hiện hữu tương quan liên hệ như là những kết quả của những tập hợp duyên
sinh và do đó chúng là không. Nhưng vì lý do này chúng ta không thể bảo
rằng tương đối tính và Tánh không đồng nghĩa nhau. Sự thực, nói rằng tất cả mọi
cái đều tương đối là một chuyện, nhưng nói chúng là Không là một chuyện khác
hẳn. Không, là thành quả của trực giác
chứ không phải hậu quả của suy luận, mặc dù ở đây dùng chữ “do đó” để suy
ra hiệu quả này. Ý niệm về Tánh không
phát khởi từ Kinh nghiệm và để khoác cho nó một căn bản hợp lý nên mới đặt tiền
đề làm tương đối tính. Nhưng, nói nghiêm chỉnh theo luận lý, có một hố ngăn
giữa tương đối tính và Tánh không. Tương đối tính không tạo cho chúng ta một
bước nhảy vượt qua hố ngăn; nếu còn dừng lại ở tương đối tính, chúng ta vẫn còn
quanh quẩn trong một vòng tròn; nếu nhận ra rằng chúng ta đang ở trong một vòng
tròn và do đó phải bước ra khỏi để thấy nó toàn diện, bây giờ chúng ta mới nhận
ra cần phải vượt qua nó tức khắc. Bất cứ lúc nào chúng ta nói tới tương đối
tính, thì Tánh không hiện diện ngay lúc đó. Từ Tánh không chúng ta vượt qua
tương đối tính, nhưng không có trường hợp ngược lại. Phân tích này khá quan
trọng cho việc thấu hiểu nền triết lý Bát Nhã. Chính Trí Bát Nhã soi thấy tất
cả những hàm ngụ của Tánh không, chứ thức hay Vijnana không làm được, và chỉ
những kẻ trí mới mở ra con mắt Trí Bát Nhã để thấy chân lý của Tánh không. Nếu
hệ thống Đại thừa được xây dựng trên ý niệm về tương đối tính, sứ mệnh của nó
hẳn không bao giờ đáp ứng nổi những gì mà chúng ta thấy trong lịch sử của nó ở
Ấn Độ, Trung Hoa, và vân vân. Giáo Pháp về Tánh không đã làm nên những điều kỳ
diệu trong đời sống của các dân tộc Viễn đông, đó là một minh chứng không thể
chối cãi cho trực kiến sâu xa của nó soi tận hố thẳm ý thức nhân loại.
Vì những lý do đó Tánh không được gọi là Bất khả
đắc (anupalabdha) hay Bất khả tư (acintya), đồng thời cho thấy nó không phải là
một khái niệm được lồng vào trong bất cứ phạm trù nào của luận lý. Nó đồng
nghĩa với Chân như (Tathata). Chân như hay Tánh không (Sunyata) như thế đích
thực là đối tượng học hỏi của các Bồ tát”.
Phải ghi nhớ
lời luận giải này. Tuy rất vắn tắt nhưng đầy mãnh lực. Chúng tôi, hậu bối thọ
trì Bát Nhã, rất ngưỡng mộ lời bình giải ngắn gọn này, không biết những vị Tôn
túc đi trước chúng tôi trăm ngàn bước có ý kiến nào khác khi đọc về lời bình
giảng về Tánh không này ra sao? Nó là yếu chỉ, không nắm vững yếu chỉ này chúng
ta dễ bị lạc hướng đối với những gì mà Bát Nhã phát biểu. Rồi ra, chúng ta sẽ
lặp đi lặp lại Tánh không như một con vẹt, mà chẳng hiểu vai trò triết học của
Bát Nhã Tánh không trong Phật đạo.
3/. Vài thí
thụ của 18 pháp không:
Ba đặc tánh thường nói đến của Tánh
không trong Hệ Bát Nhã: Bản tánh không, Tự tướng không, Vô tánh tự Tánh không
v.v... được minh chứng bằng những đoạn Kinh ngắn sau đây:
1).- Bản
tánh không:
- Phẩm “Vô Sanh”, Hội thứ I, quyển 75, ĐBN. Xá Lợi Tử hỏi
Thiện Hiện: Vì sao các pháp đều không có chỗ nương? Thiện Hiện
đáp: “Vì bản tánh của sắc là Không,
nên trong, ngoài, hai bên, khoảng giữa, chẳng thể nắm bắt được; vì bản tánh của
thọ, tưởng, hành, thức là Không nên trong, ngoài, khoảng giữa, hai bên, chẳng
thể nắm bắt được. Vì bản tánh của 12 xứ, 18 giới hay nói rộng ra, từ tứ Thánh
đế đến ba mươi bảy pháp trợ đạo, từ mười tám pháp Phật bất cộng đến Nhất thiết
tướng trí vì bản tánh là Không, nên trong, ngoài, khoảng giữa, hai bên đều
chẳng thể nắm bắt được”.
Thiện Hiện bảo bản tánh tất cả pháp
Phật đều Không. Vì sao? Vì bản tánh tất cả pháp không thể nắm bắt được. Như
Thiền sư D.T. Suzuki luận giải ở trên: “Bản tánh
(prakriti) là cái làm cho lửa nóng và nước lạnh, nó là bản chất nguyên sơ của mỗi
vật thể cá biệt. Khi nói rằng nó Không, có nghĩa không có Tự ngã (Atman) bên
trong nó để tạo ra bản chất nguyên sơ của nó, và ý niệm đích thực về bản chất
nguyên sơ là một ý niệm Không. Chúng ta đã ghi nhận rằng không có tự ngã cá
biệt nơi hậu cứ của cái chúng ta coi như vật thể cá biệt, bởi vì vạn hữu là
những sản phẩm của vô số nhân và duyên và chẳng có gì đáng gọi một bản chất
nguyên sơ nó độc lập đơn độc, tự hữu. Tất cả là Không triệt để và nếu có thứ
bản chất nguyên sơ nào đó, thì có cách nào đó cũng vẫn là Không”.
Chẳng có gì đáng gọi một
bản chất nguyên sơ độc lập, đơn độc hay tự hữu cả. Bản tánh không cũng Không.
Biểu thị của vạn hữu là như thế!
- Phẩm “Thật Tế”, quyển 474, Hội thứ II, ĐBN còn đi xa
hơn nữa. Cụ thọ Thiện Hiện bạch:
- “Bạch Thế Tôn! Các đại Bồ tát thật là hiếm có, tuy hành tất cả pháp đều là Bản tánh không,
nhưng đối với Bản tánh không, thường không hoại mất. Nghĩa là không chấp sắc cho đến thức khác với
Bản tánh không. Cũng không chấp mười hai xứ cho đến mười tám giới khác với Bản
tánh không. Cũng không chấp nhãn xúc cho đến ý xúc khác với Bản tánh không.
Cũng không chấp nhãn xúc làm duyên sanh ra các thọ, cho đến ý xúc làm duyên
sanh ra các thọ khác với Bản tánh không. Cũng không chấp địa giới cho đến thức
giới khác với Bản tánh không. Cũng không chấp nhân duyên cho đến tăng thượng
duyên khác với Bản tánh không. Cũng không chấp các pháp từ duyên sanh ra khác
với Bản tánh không. Cũng không chấp vô minh cho đến lão tử khác với Bản tánh
không. Cũng không chấp bố thí cho đến Bát nhã Ba la mật khác với Bản tánh
không. Cũng không chấp nội Không cho đến vô tính tự tính không, cũng không chấp
chơn như cho đến cảnh giới chẳng thể nghĩ bàn khác với Bản tánh không.
Cũng chẳng chấp Nhất thiết trí, Đạo tướng trí, Nhất
thiết tướng trí khác Bản tánh không. Cũng chẳng chấp quả Dự lưu cho đến Độc
giác Bồ đề khác Bản tánh không. Cũng chẳng chấp tất cả hạnh Bồ tát Ma ha tát
khác Bản tánh không. Cũng chẳng chấp chư Phật Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề khác
Bản tánh không.
Bạch Thế Tôn! Sắc tức là Bản tánh không. Bản tánh
không tức là sắc. Như vậy cho đến chư Phật Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề tức là
Bản tánh không. Bản tánh không tức là chư Phật Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề.
Phật bảo: Thiện Hiện! Như vậy, như vậy. Như ngươi đã
nói, các Bồ tát Ma ha tát rất là hiếm có. Tuy hành tất cả pháp đều Bản tánh
không, mà đối Bản tánh không thường không biến hoại.
Thiện Hiện
phải biết: Sắc chẳng khác Bản tánh không, Bản tánh không chẳng khác sắc. Sắc
tức là Bản tánh không, Bản tánh không tức là sắc. Như vậy cho đến chư Phật Vô
Thượng Chánh Đẳng Bồ đề chẳng khác Bản tánh không, Bản tánh không chẳng khác
chư Phật Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Chư Phật Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề tức là
Bản tánh không, Bản tánh không tức là chư Phật Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề”.
Ở đây, Kinh
giải thích sở dĩ nói tất cả các pháp bản tánh đều không để chúng sanh không bám
vào các pháp. Phật lại nói sắc chẳng khác Bản tánh không, Bản tánh không chẳng
khác với sắc. Sắc tức là Bản tánh không, Bản tánh không tức là sắc. Kể cả, Bản tánh không tức Vô Thượng Chánh
Đẳng Bồ đề và Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề tức là Bản tánh không. Tất cả đều
không, đều Bản tánh không. Không với không chẳng khác nhau, chẳng hơn chẳng kém
nên nói tất cả đều bình đẳng, bình đẳng đó là thanh tịnh.
2).- Tự Tánh
không:
- Phẩm “Vô Sở Đắc”, quyển 67, Hội thứ I, ĐBN. Nói:
“(...)Vì tánh của đại Bồ tát là không, nên đại Bồ tát
đối với đại Bồ tát vô sở hữu, chẳng thể nắm bắt được; đại Bồ tát đối với Bát
nhã Ba la mật vô sở hữu, chẳng thể nắm bắt được. Vì tánh của Bát nhã Ba la mật
là không, nên Bát nhã Ba la mật đối với Bát nhã Ba la mật vô sở hữu, chẳng thể
nắm bắt được; Bát nhã Ba la mật đối với đại Bồ tát vô sở hữu, chẳng thể nắm bắt
được; đại Bồ tát Bát nhã Ba la mật đối với sự dạy bảo, trao truyền vô sở hữu,
chẳng thể nắm bắt được. Vì tánh của sự dạy bảo, trao truyền là không, nên sự
dạy bảo, trao truyền đối với sự dạy bảo trao truyền vô sở hữu, chẳng thể nắm
bắt được; sự dạy bảo trao truyền đối với đại Bồ tát Bát nhã Ba la mật vô sở
hữu, chẳng thể nắm bắt được.
Đối với tất cả pháp cũng như vậy, dùng tất cả phương
tiện, tất cả chốn, tất cả thời để cầu đại Bồ tát, cũng vô sở hữu, chẳng thể nắm
bắt được. Vì sao? Vì tự tánh là không”.
Đối với
những lời thuyết giảng như vậy mà không nghi ngờ, không kinh sợ, không hối
tiếc... mà tiếp tục thọ trì Bát Nhã, đúng là người có căn tánh Đại thừa, đã
từng nhiều đời phụng sự các thượng tri thức, đã từng nhiều đời cung kính tôn
trọng cúng dường nhiều đời Phật.
- Câu nói:
Tự tánh của tất cả pháp là không, tất cả pháp do duyên hợp giả có đương thể tức
không, chứ chẳng phải do không có mà không. Phẩm “Học Quán”, quyển 04, Hội thứ I, ĐBN, nói: “Vì tự tánh
của sắc là không, chứ chẳng phải do không có mà không,.. “.
- Phần “Bát
Nhã Ba La Mật”, quyển 593, Hội thứ XVI, Phật bảo Bồ tát Thiện Dũng Mãnh: “Lại pháp
và phi pháp đều không có tự tánh, do
giác ngộ lý này nên gọi là Bồ đề”.
- Phần “Bát
Nhã Ba La Mật”, Quyển 593, Hội thứ XVI, ĐBN. Phật
bảo: “...Không phải trong Bồ đề có thể đắc Bồ đề, chẳng phải trong Bồ
đề có thể đắc Tát đỏa. Vì sao? Thiện Dũng Mãnh! Vì Bồ đề siêu việt, Bồ đề không
sanh, Bồ đề không khởi, Bồ đề không tướng. Không phải trong Bồ đề có tánh Tát
đỏa, không phải trong Bồ đề có thể đắc Tát đỏa. Không do Tát đỏa thiết lập Bồ
đề, không do Bồ đề thiết lập Tát đỏa. Vì tùy sự hiểu rõ Tát đỏa không có tự tánh nên gọi là Bồ đề,
biết trong Bồ đề thật không có Tát đỏa, nên gọi là Bồ đề Tát đỏa”.
Bồ đề, Bồ tát hay Bồ đề Tát đỏa cũng
là pháp. Tất cả pháp kể cả pháp Phật đều không có tự tánh, nên nói là Bản tánh
không.
3).- Vô tánh
tự Tánh không:
- Phẩm “Ba La Mật”, quyển 296, Hội thứ I, ĐBN. Nói: “Vì Bát Nhã
và tánh của Bát Nhã là không; vì
tịnh lự, tinh tấn, an nhẫn, tịnh giới, bố thí và tánh của tịnh lự cho đến bố
thí là không, 18 pháp bất cộng và tánh của 18 pháp bất cộng là không, Nhất thiết
trí và tánh của Nhất thiết trí là không… nói chung cho đến tất cả pháp và tánh
của tất cả pháp là không. Vì những pháp ấy vô
tánh tự Tánh không nên Bát nhã Ba la mật như thế, đối với tất cả pháp chẳng
do chuyển, chẳng do hoàn mà xuất hiện thế gian.
Bát nhã Ba la mật của đại Bồ tát là đại Ba la mật, vì
đạt đến tự Tánh không của tất cả pháp, tuy đạt được tự tánh của tất cả pháp đều
không nhưng các đại Bồ tát nhân Bát nhã Ba la mật nầy mà chứng quả vị Giác ngộ
tối cao, chuyển pháp luân nhiệm mầu, độ vô lượng chúng sanh; tuy chứng quả vị
Giác ngộ nhưng không có (đối tượng để) chứng,
vì pháp chứng chẳng thể nắm bắt được; tuy chuyển pháp luân nhưng không có (sự) chuyển, vì pháp chuyển, pháp hoàn
chẳng thể nắm bắt được; tuy độ hữu tình nhưng không có độ, vì pháp thấy, chẳng
thấy, chẳng thể nắm bắt được”.
“(...) Đối với Bát nhã Ba la mật này, nếu có khả năng
tuyên thuyết, khai thị, phân biệt rõ ràng như thế, khiến dễ ngộ nhập thì gọi là
tuyên thuyết Bát nhã Ba la mật thanh tịnh; trong đó hoàn toàn không có người thuyết,
người nghe, người chứng, quả để chứng; đã không có người thuyết, người nghe,
người chứng… thì cũng không có phước điền quy định”.
Tất cả pháp
không phải “lông rùa sừng thỏ”, không phải “hoa đốm giữa hư không”, tất cả pháp
hiện hữu giữa dòng căn tánh của vạn hữu. Sơn hà đại địa, mặt trời, mặt trăng...
vẫn sờ sờ ra đó, cả đến các pháp phi lạc phi ngã, vắng lặng, xa lìa, các pháp
không, vô tướng, vô nguyện; các pháp thiện, phi thiện, các pháp hữu lậu vô lậu,
hữu vi vô vi, nhiễm hay tịnh, thế gian hay xuất thế gian…cũng không tan mất.
Nên Bát nhã Ba la mật đối với tất cả pháp chẳng do chuyển, chẳng do hoàn, chẳng
do diệt... mà xuất hiện thế gian. Vì
pháp chuyển, pháp hoàn, pháp diệt... là không, Bản tánh không, tự tướng không,
tự Tánh không, vô tánh tự Tánh không v.v... nên trong, ngoài, giữa hai đều
chẳng thể nắm bắt được.
- Vì vậy, phẩm “So Lường Công Đức”, quyển 129, Hội
thứ I, ĐBN, Thiên Đế Thích trình Phật: “Tất cả pháp không sanh, không diệt,
không trụ, không dị, không nhiễm, không tịnh, không tăng, không giảm, không
tướng, không tạo tác, không tánh tự tánh.
Những gì là tự Tánh không tánh? Đó là không có tánh ngã, không có tánh hữu
tình, dòng sinh mạng, sự sanh, sự dưỡng, sự trưởng thành, chủ thể luân hồi,
người do người sanh, ngã tối thắng, khả năng làm việc, tự thọ quả báo, cái
biết, cái thấy; hoặc không có tánh sắc, không có tánh thọ, tưởng, hành, thức;
không có tánh mười hai xứ, mười tám giới, lục đại,
hoặc không có tánh mười hai nhân duyên; hoặc không có tánh bố thí Ba la mật,
không có tánh tịnh giới, an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, Bát Nhã; hoặc không có
tánh mười tám pháp không, hoặc không có tánh chân như, không có tánh pháp giới,
pháp tánh, tánh chẳng hư vọng, tánh chẳng đổi khác, tánh bình đẳng, tánh ly
sanh, định pháp, trụ pháp, thật tế, cảnh giới hư không, cảnh giới bất tư nghì;
hoặc không có tánh Thánh đế khổ, không có tánh Thánh đế tập, diệt, đạo; hoặc
không có tánh bốn tịnh lự, không có tánh bốn vô lượng, bốn định vô sắc; hoặc
không có tánh tám giải thoát, không có tánh tám thắng xứ, chín định thứ đệ,
mười biến xứ; hoặc không có tánh ba mươi bảy pháp trợ đạo; hoặc không có tánh
pháp môn giải thoát không, không có tánh pháp môn giải thoát vô tướng, pháp môn
giải thoát vô nguyện; hoặc không có tánh năm loại mắt, không có tánh sáu phép
thần thông; hoặc không có tánh Như Lai mười lực, cho đến không có tánh quả vị Giác
ngộ tối cao; hoặc không có tánh pháp thiện, không có tánh pháp bất thiện, pháp
vô ký; hoặc không có tánh pháp quá khứ, không có tánh pháp vị lai, hiện tại;
hoặc không có tánh pháp thuộc dục giới, không có tánh pháp thuộc sắc giới,
không có tánh pháp thuộc vô sắc giới; hoặc không có tánh pháp hữu học, không có
tánh pháp vô học, phi học phi vô học; hoặc không có tánh pháp kiến sở đoạn,
không có tánh pháp tu sở đoạn, phi sở đoạn; hoặc không có tánh pháp hữu sắc,
không có tánh pháp vô sắc; hoặc không có tánh pháp hữu kiến, không có tánh pháp
vô kiến; hoặc không có tánh pháp hữu đối, không có tánh pháp vô đối; hoặc không
có tánh pháp hữu lậu, không có tánh pháp vô lậu; hoặc không có tánh pháp hữu
vi, không có tánh pháp vô vi; hoặc không có tánh pháp hữu tội, không có tánh
pháp vô tội; hoặc không có tánh pháp thế gian, không có tánh pháp xuất thế
gian; hoặc không có tánh pháp tạp nhiễm, không có tánh pháp thanh tịnh. Không
có vô lượng các loại tánh như vậy, không sở hữu, không tướng, không trạng,
không ngôn, không thuyết, không hiểu, không biết, như vậy gọi là tự Tánh không tánh. Các pháp tự Tánh
không tánh như vậy đều gọi là pháp tánh vô vi.
Phật bảo trời Đế Thích: Đúng vậy! Đúng như ông đã nói.
Này Kiều Thi Ca! Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác ở quá khứ đều do Bát nhã Ba la mật
thậm thâm như thế, đã chứng quả vị Giác ngộ tối cao. Như Lai Ứng Chánh Đẳng
Giác ở hiện tại, vị lai ở vô lượng vô số vô biên thế giới trong mười phương đều
do Bát nhã Ba la mật thậm thâm như thế, sẽ chứng quả vị Giác ngộ tối cao”.
Vì vậy, để
giải thích thế nào là Bản tánh không, Tự Tánh không và Vô tánh tự Tánh không,
Thiền sư D.T. Suzuki thuyết một cách gắn gọn như sau: “Những loại này có thể luận chung. Ở đây hiện hữu được nhìn
từ quan điểm hữu (astiva) và vô (nastiva); cả hai, đứng riêng biệt hay tương
đối, đều được nói là không. Vô Tánh (Abhava) là phủ định của hữu, cùng một
nghĩa với Không. Tự Tánh (svabhava) có nghĩa “nó là nó”, nhưng không có cái nó
nào như thế, cho nên Không. Vậy thì, đối nghịch của hữu và vô là thực? Không,
nó cũng không luôn, vì mỗi phần tử trong đối lập vốn là Không”.
Không có lời giải thích
nào làm cho chúng ta hiểu ba pháp: Vô Tánh không (Abhava-sunyata), Tự Tánh
không (Svabhava-sunyata), và Vô Tánh Tự Tánh không (Abhava-svabhava-sunyata),
như lời bình giảng trí tuệ này. Có lẽ với lối giải thích này có thể đem lại thỏa mãn phần
nào cho sự hiểu biết thế nào là nhất thiết pháp đều không?
4/. Giáo lý
“Tánh không” trong Bát Nhã:
Những trích dẫn cụ thể sau đây cho
chúng ta có cái nhìn chính xác về Tánh không. Có hàng trăm thí dụ, chúng ta chỉ
rút ra một vài cái tiêu biểu:
- Phẩm “Khen Bền
Chắc Thảy”, quyển 346, Hội thứ II, ĐBN, Phật bảo Kiều Thi Ca phải “quán tất
cả pháp, không có pháp nào chẳng không”.
Học Bát Nhã là phải quán tất cả pháp
là không, chẳng pháp nào chẳng không. Suốt đại bản đều lặp đi lặp lại câu nói
này.
- Phẩm
“Phương tiện Thiện Xảo”, quyển 328, Hội thứ I, ĐBN:
“Thật tướng của các pháp bất khả thuyết, Phật vì hữu tình mà phương tiện
chỉ rõ. Tánh của tất cả pháp cũng bất khả thuyết. Vì sao? Vì tánh của tất cả
pháp đều rốt ráo “không”, “không” không thể diễn nói “cái không rốt ráo”.
Đây là lối diễn tả lạ lùng: Tất cả
pháp đều rốt ráo “không”, “không” không thể diễn nói “cái không rốt ráo”. Tại
sao? Những dẫn chứng sau đây sẽ trả lời tiếp theo.
- Phẩm “Khen
Pháp Chắc Thật”, quyển 346, Hội thứ I, ĐBN. Nói “Tất cả pháp, không có pháp nào
chẳng không” như sau:
“Các đại Bồ Tát hành Bát nhã Ba la mật thẳm sâu, quán tất cả pháp, không có pháp nào chẳng không. Nghĩa là
quán tất cả pháp hữu sắc không, pháp vô sắc cũng không. Quán tất cả pháp hữu
kiến không, pháp vô kiến cũng không. Quán tất cả pháp hữu đối không, pháp vô
đối cũng không. Quán tất cả pháp hữu lậu không, pháp vô lậu cũng không. Quán
tất cả pháp hữu vi không, pháp vô vi cũng không. Quán tất cả pháp thế gian
không, pháp xuất thế gian cũng không. Quán tất cả pháp vắng lặng không, pháp
chẳng vắng lặng cũng không. Quán tất cả pháp xa lìa không, pháp chẳng xa lìa
cũng không. Quán tất cả pháp quá khứ không, pháp vị lai, hiện tại cũng không.
Quán tất cả pháp thiện không, pháp bất thiện, vô ký cũng không. Quán tất cả
pháp cõi Dục không, pháp cõi Sắc, Vô sắc cũng không. Quán tất cả pháp học
không, pháp vô học, chẳng phải học, chẳng phải vô học cũng không. Quán tất cả
pháp thấy bị đoạn không, pháp tu bị đoạn, chẳng phải bị đoạn cũng không. Quán
tất cả pháp hữu không, pháp vô, pháp phi hữu phi vô cũng không. Các đại Bồ Tát hành Bát nhã Ba la mật thẳm
sâu, quán tất cả pháp như thế thảy đều không. Trong các pháp không, (tất cả) đều vô sở hữu, thì ai chìm, ai
đắm, ai sợ, ai kinh, ai nghi, ai ngại?”
Bát Nhã cái gì cũng không, tất cả
đều rỗng không: Các pháp kể cả hữu tình, Bồ tát đều rỗng không, vô sở hữu, bất
khả đắc, thì có gì có thể nói là chắc hay không chắc? Học Bát Nhã, hành Bát Nhã
như hành hư không. Nếu đại Bồ tát nghe như vậy mà tâm chẳng chìm đắm, chẳng
kinh, chẳng sợ, cũng chẳng lo buồn, hối tiếc, thì nên biết đại Bồ tát ấy có thể
tu hành Bát nhã Ba la mật thậm thâm.
- Phẩm “Tán Đại
Thừa”, quyển 59, Hội thứ I, ĐBN. Nói:
“Sắc quá khứ
tức là cái không của sắc quá khứ; sắc vị lai tức là cái không của
sắc vị lai; sắc hiện tại tức là cái không của sắc hiện tại; thọ, tưởng, hành,
thức quá khứ, hiện tại, vị lai tức là cái không của thọ, tưởng, hành, thức quá
khứ, hiện tại, vị lai. Vì sao? Vì trong cái không, sắc quá khứ, hiện tại, vị
lai chẳng thể nắm bắt được. Vì sao? Vì
sắc uẩn quá khứ, hiện tại, vị lai tức là không, Tánh không cũng không; trong
cái không, cái không còn chẳng thể nắm bắt được, huống gì trong cái không, có
sắc uẩn quá khứ, vị lai có thể nắm bắt được!”
Điều đáng lưu ý và đáng ghi nhớ là “trong cái không, cái không còn chẳng thể
nắm bắt được”, huống chi những thứ
khác!
Bao nhiêu liệt kê trên quá đủ để
chứng minh vai trò của Tánh không Bát Nhã đối với thiên sai vạn biệt của thế
giới thông tục này. Bát Nhã đi từ phủ định này đến phủ định khác, phủ định liên
hồi cho đến cái phủ định cuối cùng cũng phủ định nốt. Các pháp là Không, Bản
tánh không, vô sở hữu, vô tướng, vô trạng, vô ngôn, vô thuyết, không hiểu biết,
như vậy gọi là Bát nhã Ba la mật. “Phòng quét sạch là nhờ chổi, nhưng
còn chổi thì không thể nói là phòng rỗng không”. Chỉ được gọi là tất cánh không(3), cái không tối hậu chỉ xuất hiện khi
không có bất cứ cưu mang nhỏ nhiệm nào còn sót lại trong tâm dù chỉ bằng đầu
một mảy lông.
Cũng không có bất cứ pháp thức lý
luận nào khả dĩ có thể chấp nhận trong lý Bản tánh không. Bản tánh không là một thực chứng trong giây phút giác ngộ của
Phật. Không là không, không có thuộc tính, không có tiền tế, trung tế hay
hậu tế. Không là tuyệt đối không, không có cái ngược lại. Khi chấp nhận “tất cả
đều không” thì lấy cái gì để phủ định cái gì làm cơ sở cho lý luận? Do đó, cái
phủ định cuối cùng cũng không nốt: Không cộng với không là không(0+0=0), không
trừ không là không(0-0=0), không nhân với không cũng không(0 X 0=0), không
chia với không cũng là không(0:0=0). Không có đáp số nào trong phương trình
toán học này. Khi “xác định” tất cả rỗng không thì không có một, không có khác,
không có sanh, không có diệt, không có thường, không có đoạn, không có khứ,
không có lai... Nhất thiết pháp không, là trong không, ngoài không, cũng không
có giữa. Cho đến cái xác định cuối cùng cũng không nốt trong bất cứ kết cấu nào
của tư tưởng khi nói đến Tánh không.
Không ở đây không có nghĩa là một
tri nhận thường nghiệm, đòi hỏi kết quả của một thứ nắm bắt nào đó. Không là
thứ im lặng mặc nhiên như hư không. Và dĩ nhiên người nào chứng được cái ẩn mật
đàng sau nó sẽ mở được con mắt đạo. Ngôn ngữ không thể với tới cái không cứu
cánh này, chỉ có chư Phật dùng phương tiện giả nói. Đó là tất cả những gì để
trả lời câu hỏi: Tất cả pháp đều rốt ráo “không”, “không” không thể diễn nói
“cái không rốt ráo”.
5/. Tánh
không: Tương đối hay Tuyệt đối tánh:
- Phần “Bát
Nhã Ba La Mật”, quyển 596, Hội thứ XVI, ĐBN. Phật thuyết Bát Nhã là
“Không” như sau:
“Này Thiện Dũng Mãnh! Bát nhã Ba la mật sâu xa đối với tất cả pháp như
vậy, không thêm, không bớt, không hợp, không lìa, không thiếu, không đủ, không
lợi, không hại, không di chuyển, không hướng đến, không sanh, không diệt, không
dơ, không sạch, không lưu chuyển, không hoàn diệt, không tập khởi, không ẩn
mất, không hữu tướng, không vô tướng, không bình đẳng, không phải không bình
đẳng, không thế tục, không thắng nghĩa, không vui, không khổ, không thường,
không vô thường, không sạch, không phải không sạch, không ngã, không vô ngã,
không chắc thật, không hư dối, không người làm, không vật làm, không dung nạp,
không phải không dung nạp, không tin hiểu, không phải không tin hiểu, không tự
tánh, không phải không tự tánh, không chết, không sống, không sống, không chết,
không nổi, không chìm, không nối, không dứt, không hòa hợp, không phải không
hòa hợp, không có tham, không lìa tham, không có sân, không lìa sân, không có
si, không lìa si, không điên đảo, không phải không điên đảo, không sở duyên,
không phải không sở duyên, không có tận, không phải không tận, không có trí,
không phải không trí, không tánh thấp, không tánh cao, không có ân, không phải
không ân, không đi qua, không trở lại, không có tánh, không phải không tánh,
không thương, không ghét, không sáng, không tối, không tinh tấn, không giải
đãi, không phải Không, không phải chẳng
Không, không hữu tướng, không vô tướng, không có nguyện, không vô nguyện,
không tạo tác, không phải không tạo tác, không ẩn mất, không phải không ẩn mất,
không vô minh, không giải thoát, không vắng lặng, không phải không vắng lặng,
không Niết bàn, không phải không Niết bàn, không như lý, không phải không như
lý, không biết khắp, không phải không biết khắp, không ra khỏi, không phải
không ra khỏi, không điều phục, không phải không điều phục, không giữ giới,
không phạm giới, không tán loạn, không phải không tán loạn, không diệu tuệ,
không ác tuệ, không thức, không phải không thức, không trụ, không phải không
trụ, không đồng phần, không khác phần, không
có, không phải không có, không được, không phải không được, không hiện
quán, không phải không hiện quán, không tác chứng, không phải không tác chứng,
không thông đạt, không phải không thông đạt. Bát nhã Ba la mật sâu xa đối với
tất cả pháp, không vì các sự việc này mà hiện tiền”.
Một tràng những chữ không:
“Không-chẳng phải không”, “không có-không phải không có”, “không được-không
phải không được”... Tất cả đều không, và cái không này được biểu lộ trong cụm
từ vô tiền khoáng hậu: “Nhất thiết pháp không” — Sarvadharma-sunyata (skt).
Hàng ngàn chữ không cũng không thể diễn tả hết cái không, của Bát nhã Ba la
mật.
Như vậy, chúng ta có thể tuyên bố
được chưa: Cái gì không phải là Không thì không phải là Bát Nhã. Không đây,
không lìa Bát Nhã hay nói khác ở đâu có Bát Nhã là ở đó có không. Ở đây không
phải gượng ép gán ghép Bát Nhã với Không. Trong thực tế khi người tu thấy rỗng
không, nhất thiết phóng xả hết tức là đi gần đến cái Không này.
Khi nào còn đề cập đến Bát Nhã là
còn nói đến Không. Không này là tiêu biểu của Tánh không hay Bản tánh không. Đó
là những từ ngữ mà chúng ta thường xuyên gặp trong Đại Bát Nhã Ba La Mật ở bất
cứ phẩm, phần, tập hay bất cứ Hội nào. Và còn lạ lùng hơn nữa nếu ghép từ không
này với bất cứ từ nào khác, nó cũng mang đầy áo nghĩa: Tam không, tứ không, bát
không, thập bát không là những thí dụ gần nhất. Còn nếu ghép từ này với chân
không thì có “diệu hữu chân không” lại có vô vàn nghĩa thú huyền diệu không thể
nào tả hết.
Về phần chúng tôi, Không là một từ
quá rộng lớn như hư không, không thể khu định so sánh với bất cứ thứ gì nếu
không muốn lầm lỗi khi nói về Tánh không hay Bản tánh không này. Tuy nhiên,
chúng ta phải thận trọng. Bởi vì sao? Bởi vì Kinh nói: Tất cả pháp “không phải Không, không phải chẳng Không” hay tất cả pháp “không có,
không phải không có”. Có lẽ với lối diễn đạt này chúng ta phải kêu gọi đến
Hoa Nghiêm mới có thể lãnh hội nổi: Cái hữu hạn nằm trong vô hạn và cái tương đối năm
trong tuyệt đối hay ngược lại. Đó là đường lối của Bát Nhã, đường lối của Hoa
Nghiêm hay Đại thừa giáo chăng?
Vì những lý
do trên, nên phẩm “Tướng Không”, quyển 516, Hội thứ III, ĐBN. Phật bảo: “...Thật tánh của các pháp đều không thể
nói. Vì sao? Vì tánh của tất cả pháp hoàn toàn Không, không ai có thể giảng nói
hết cái Không đó được”.
Khi chúng ta thoát khỏi hay vượt qua
những cái câu thúc của hữu hạn và vô hạn, của tương đối và tuyệt đối, của cá
biệt và đa thù…có lẽ chúng ta mới tránh được những hệ lụy của thế gian. Bởi vì
thế gian là lưỡng nguyên tánh và Ngài Duy Ma La Cật (Vimalakīrti) không thể giảng nói về thế phân hai của cuộc
đời thường nên đành ngậm miệng!
- Phẩm “So Lường Công Đức”, Hội thứ I, quyển 135, ĐBN.
Phật bảo:
“Này Kiều Thi Ca! Cái gọi là nghĩa thú của Bát nhã Ba la
mật này, là Bát Nhã phi nhị phi bất nhị, phi hữu tướng phi vô tướng, phi nhập
phi xuất, phi tăng phi giảm, phi nhiễm phi tịnh, phi sanh phi diệt, phi thủ phi
xả, phi chấp phi bất chấp, phi trụ phi bất trụ, phi thật phi hư, phi tương ưng
phi bất tương ưng, phi hòa hợp phi bất hòa hợp, phi nhân duyên phi phi nhân
duyên, phi pháp phi phi pháp, phi chơn
như phi phi chơn như, phi thật tế phi phi thật tế. Nghĩa thú như vậy có vô
lượng pháp môn”.
Nhưng tại sao ở phần cuối của đoạn Kinh này lại nói: “ ... phi chơn
như phi phi chơn như, phi thật tế phi phi thật tế” - chẳng phải chơn như, chẳng
phải chẳng chơn như, chẳng phải thật tế chẳng phải chẳng thật tế. Bát Nhã cuối
cùng khước từ chỗ trụ chỗ đứng của chính nó dù là trong chân như. Bởi vì một
khi Bát Nhã xác định cho dù là chân như thì Bát Nhã không còn là Bát Nhã nữa.
Bát Nhã tự trói. Bát Nhã là tự do, là khai phóng như chim xí bay lượn trên hư
không mà không bị hư không làm câu ngại. Điều đó có nghĩa chúng ta không thể khu định Bát Nhã vào bất cứ phạm trù nào. Chân
như là cái cao tột nhất của Phật đạo mà Bát Nhã nói “chẳng phải Chân như, chẳng
phải chẳng Chân như”. Bát Nhã không ở bên này, không ở bên kia, cũng không có
giữa. Bát Nhã vượt ngoài lưỡng nguyên tánh! Nên câu nói Bát Nhã là “Một và trên Một, là Tất cả và trên Tất cả” có lẽ cũng chưa lột hết tinh thần khai
phóng của Bát Nhã? Đó không phải là tưởng tượng bốc cao. Nên đối với Bát Nhã
phải hết sức dè dặt khi nói về phạm trù hay nguyên lý chỉ đạo của Tánh không.
Bát Nhã Tánh không không có chọn lựa Lý hay Sự. Đối
với Bát Nhã chẳng khác nào Hoa Nghiêm, Lý Sự viên dung, Sự Sự vô quái ngại, tất
cả trùng trùng duyên khởi, tất cả dung thông, chẳng có thứ nào lấn áp lộn lạo
lẫn nhau. Có lẽ, đó là đường lối của Hoa Nghiêm, với giáo thuyết “sáu tướng
viên dung và 10 huyền môn”. Nên không thể nói là hữu hạn hay vô hạn, cá biệt
hay đa thù, tương đối hay tuyệt đối. Tất cả đều viên dung vô ngại! Nếu ngày nào
còn nói tương đối hay tuyệt đối thì ngày ấy Bát Nhã không còn là Bát Nhã nữa.
Bát Nhã chỉ là Bát Nhã khi nói nó là vô tri, vô thức, vô niệm, vô tâm.
Một phút tư duy:
Hãy suy nghĩ
câu Phật nói: “CÓ là thường, KHÔNG là đoạn”. Khi nói CÓ: Có thân tâm, có ngã,
đó là chấp thường hằng, bất biến hay nói khác là có chấp thần ngã, chấp cái
tôi. Vì chấp như vậy, nên Kinh bảo là điên đảo, không thấy được chân tướng của
hiện hữu. Khi học các pháp Không và các đoạn Kinh ngắn nói trên, chúng ta biết
cái nguy hại của cái chấp đắm này. Nên không muốn chấp Có nữa.
Nhưng khi
chấp KHÔNG, nghĩa là tất cả đều rỗng không, chẳng còn gì cả, lại sợ rơi vào
đoạn diệt, một thứ hư vô hóa toán việt, cũng lại là điên đảo, một nguy hại khác
nữa. Nên không muốn chấp KHÔNG. Nên Tam Tổ Tăng Xán mới bảo:
Người chấp
CÓ đau khổ vì có
Người chấp
KHÔNG khổ lụy vì không.
Sợ lửa đốt
đâm đầu chui xuống nước
Không chết
nóng, chết cóng cũng thế thôi!
Nhưng có hay
không đây chỉ là cái tương đối (do đối đãi) của cuộc đời thường. Có hay không
của Bát Nhã là cái tuyệt đối của Thánh trí tự giác. Vì vậy, mới nói “Vin vào
cái có mà chẳng có, tựa vào cái không mà chẳng không”. Đó là già chiếu đồng
thời gọi là “Diệu hữu chân không” của Bát nhã Ba la mật.
Kết luận:
(Riêng về 18
pháp không Bát Nhã)
Phẩm “Bất Khả Động”, quyển 388, Hội thứ I, ĐBN, Phật bảo:
“Còn Đệ nhất nghĩa đế thì không
sanh, không diệt, không tướng, không tác, không hý luận, không phân biệt. Thắng nghĩa đế tức là Bản tánh không. Bản tánh không này tức là sở chứng của chư
Phật, cũng gọi là Phật đạo. Trong ấy chúng sanh bất khả đắc, cho đến người
thấy, người biết bất khả đắc; sắc, thọ, tưởng, hành, thức bất khả đắc cho đến
tám mươi tùy hình hảo bất khả đắc. Tại sao? Vì đại Bồ Tát chẳng phải vì đạo
pháp mà cầu Vô Thượng Bồ Đề. Đại Bồ Tát vì
chư pháp thật tướng Tánh không mà cầu Vô Thượng Bồ Đề. Tánh không ấy, tiền
tế, hậu tế, trung tế đều Tánh không! Thường là Tánh không, chưa từng chẳng
không”.
“... Tất cả Như Lai Ứng Chánh Đẳng
Giác quá khứ, vị lai, hiện tại mười phương đều dùng Bản
tánh không, làm Phật nhãn. Nhất
định không có Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác nào lìa Bản tánh không mà có thể xuất
hiện ở đời. Chư Phật xuất thế đều thuyết Bản tánh không; hữu tình được giáo hóa cần phải lắng nghe
Phật thuyết lý Bản tánh không, mới có thể nhập Thánh đạo, chứng Thánh quả; lìa
Bản tánh không, không có phương tiện nào khác”.
“... Nếu đại Bồ tát muốn đắc Vô
Thượng Bồ đề thì phải an trụ trong tất cả pháp Phật. Mà an trụ trong tất cả pháp
Phật tức là an trụ trong Bản tánh không”.
Có ai còn ý
kiến nào không sau khi đọc các đoạn Kinh của quyển 388 nói trên? “Thắng nghĩa
đế tức là Không, Tánh không hay Bản tánh không” – “Bản tánh không này tức là sở
chứng của chư Phật, cũng gọi là Phật đạo” – “Đại Bồ Tát chẳng phải vì đạo pháp
mà cầu Vô Thượng Bồ Đề, đại Bồ Tát vì chư pháp thật tướng Tánh không mà cầu Vô
Thượng Bồ Đề” – “Bản tánh không cũng chính là Phật nhãn” – “Nhất định không có
Như Lai Ứng Chánh Đẳng Chánh giác nào lìa Bản tánh không mà có thể xuất hiện ở
đời” – “Vậy, muốn chứng quả Vô thượng Giác ngộ thì phải an trụ trong tất cả
pháp Phật, mà an trụ trong tất cả pháp Phật tức an trụ trong Tánh không hay Bản
tánh không”.
Như vậy,
Tánh không siêu xuất cả thời gian, siêu xuất cả không gian, bao trùm tất cả vạn
hữu, ba thời đều không, thường là Tánh không, chưa từng chẳng không. Nếu tri nhận tất cả pháp Bản Tánh Không như thế thì không phân
biệt, không phân biệt khác tức không chấp. Do công năng vô chấp mới được vô thức, vô niệm, vô tâm, nên nói là chứng tánh. Tánh đó là tánh gì? Tánh đó là Không, Bản tánh
không chỗ siêu xuất của Bát Nhã của
Phật đạo mà tất cả các quốc gia Viễn Đông hằng ngưỡng mộ. Nhưng chứng mà chẳng có gì để chứng
nên bảo là không có người chứng,
không có sở chứng, không có thời chứng. Tất cả đều vô sở hữu, bất khả đắc, rỗng không,
trong suốt.
Đỉnh cao của
giáo lý Tánh không này được nhìn từ
bờ bên kia như thế. Tri thức thường tục không dễ gì với tới nổi. Tới đây
bặt hý luận, ngôn ngữ đoạn, tâm hành dứt. Vậy cứ theo chỉ dẫn này: “Chư Phật xuất thế đều thuyết Bản tánh không; hữu tình
được giáo hóa cần phải lắng nghe Phật thuyết lý Bản tánh không, mới có thể nhập
Thánh đạo, chứng Thánh quả; lìa Bản tánh không, không có phương tiện nào khác”.
Nói một cách
khách quan tất cả những gì mà chúng ta ghi nhận như trên, thuộc Kinh Đại Bát
Nhã, chẳng khác nào một thứ “áp đặt tinh thần”, buộc hành giả Bát Nhã phải tuân
hành một cách tuyệt đối (tất cả pháp đều không) mà không đòi hỏi một tư duy nào
cả? Đây lại là một sai lầm khác! Bát Nhã là tự do, là khai phóng như chim xí
bay lượn trong hư không mà không bị câu ngại bởi hư không. Bát Nhã chỉ là Bát
Nhã khi không có bất cứ một thứ trói buộc hay cưu mang nào cả. Tự học, tự hành,
tự thành Phật đạo chính là chỗ tự hội của hành giả Bát Nhã.
Đọc tới đây,
nếu thông suốt Tánh không là hội nhập rồi, không cần phải tìm hiểu thêm nữa.
Cái gì Phật nói về Bát nhã Ba la mật đều được trình bầy trong các đoạn Kinh đã
trích dẫn trên. Đó là một chuỗi ngọc quý giá vô ngần, kết tinh từ cái mà ta cho
là “không là gì cả” mà chính cái không là gì cả này trở thành “diệu hữu” của
cõi đời vô tận!
Phật như tâm
lão bà lúc nào cũng cẩn thận dặn dò chúng sanh: Hãy nhớ tất cả pháp đều không.
Nên quán không, học không, hành không. Hãy cứ như hư không mà học. Học như vậy
thì có thể đến được bờ kia!
Tất cả đều
giả thi thiết, rỗng không trong suốt. Sạch trong sạch ngoài thì được tịch lặng
an nhiên. Nếu tự hội như vậy thì mới có thể hiểu Tánh không Bát Nhã.
Toàn thể Đại Bát Nhã là nói về cái Không này, nên chúng tôi trích dẫn quá
nhiều các đoạn Kinh thuộc về 18 pháp không với những tư tưởng khác nhau để Quý
vị độc giả trì tụng. Chúng tôi chỉ trình bầy Kinh và để Bát Nhã tự biểu lộ cái
diệu dụng của nó. Cái gì cần biết, cần hội đều nằm ở trong các đoạn Kinh đó.
Phụ chú:
Ở đây chúng tôi không dựa vào Kinh Tiểu Không hay Đại Không để thuyết
giảng về Tánh không. Chúng tôi cũng không dựa vào “duyên khởi” của Trung luận
hay “hư vọng phân biệt” của Du Già để luận về Tánh không là hữu hay phi hữu.
Chúng tôi cũng không dựa vào “Như Lai tạng tính” của Kinh Thắng Mạng, Kinh Lăng
Già hay Khởi Tính luận để thuyết minh Tánh không là không hay bất không. Ở đây
chúng tôi chỉ trình bầy thuần túy những giáo điều, những thí dụ cụ thể của Phật
dạy hơn là lý luận. Lý luận cũng thâm, cũng tốt, tuy nhiên “nhiều dấu vết đưa
đến những nẻo đường sai khác”, có thể bị mắng là hý luận, chỉ làm rối mình rối
người chẳng ích lợi gì!
Tánh không Bát Nhã là một đề tài quá lớn của Phật học, Quý vị muốn tìm
hiểu có thể đọc thêm các bài khảo luận thuộc thể tài này trong các websites
Phật học hay các sách vở hiện có trên thị trường. Thiên Tổng luận này quá dài
nên không muốn tán rộng thêm nữa.
Thích nghĩa cho đoạn nói về “Tánh không hay Bản tánh
không”:
(1). Tác giả
TT. Thích Tâm Thiện, Nhà xuất bản TP. Hồ Chí Minh năm 1999.
(2). Mười
tám pháp không cũng được liệt kê trong phẩm “Biện Đại
Thừa” quyển 51, Hội thứ I; phẩm “Tam Ma Địa”,
quyển 417, Hội thứ II và phẩm “Thiện Hiện” quyển 488, Hội thứ III, Kinh ĐBN, do Ngài Huyền Trang dịch đã liệt kê trong phần
thứ I, Tổng luận. Ở đây, chúng tôi ghi lại 18 pháp không của Kinh MHBNBLMĐ của
Ngài La Thập để thay đổi không khí.
(3). Tất
cánh không: (畢竟空) Phạm:
Atyanta-zùnyatà. Cũng gọi Chí cánh không. Các pháp rốt ráo không, 1 trong 18
pháp không. Luận Đại trí độ quyển 31, phân biệt giữa Tất cánh không và Tính
không, cho rằng Tất cánh không là không còn gì; còn Tính không là tính xưa nay
thường như thế; Tất cánh không là pháp thực hành của chư Phật, còn Tính không
là pháp thực hành của Bồ tát. Tức dùng Không để phá trừ các pháp, rốt ráo không
chấp trước một vật gì, 3 đời thanh tịnh, là Tất cánh không; tự tính của hết
thảy các pháp là không, chỉ do các duyên hòa hợp mà dường như có, nếu lìa các
duyên thì tự tính các pháp không thực có, là Tính không. Trung quán luận sớ
quyển 1 phần cuối giải thích Tất cánh không như sau: Tính của chúng sinh cũng
như hư không, trong đó không có sinh tử qua lại, cũng không có người giải
thoát. Vì sinh tử vốn tự chẳng sinh, nên không có qua lại; đã không có sinh tử
qua lại thì sinh tử đâu mà diệt, nên gọi là Niết bàn, vì thế không có giải
thoát. Bởi vậy, sinh tử Niết bàn rốt ráo đều không, tất cả đều không sinh. Tức
Niết bàn vốn tự chẳng sinh, sinh tử cũng vốn tự chẳng sinh, cho nên là tất cả
chẳng sinh. Vì tất cả chẳng sinh nên gọi là Tất cánh không. [X. phẩm Vấn thừa
trong Kinh Đại phẩm Bát Nhã Q.5; Kinh Giải thâm mật Q.3; luận Biện trung biên
Q.thượng; luận Thập bát không]. (xt. Thập Bát Không).- Phật Quang Tự điển.
Đây là tán
rộng thêm về Tất cánh không trong 18 pháp không, đã dẫn giải ở trên.
6- Như tướng
(hay chơn như của tất cả pháp):
“Các pháp như, không phải là như
nhau mà bản tánh nó như vậy là như vậy”.
Như đây biểu thị lý thú chơn thật thường như, chẳng lúc nào chẳng như,
không hư vọng, không biến dị, đổi dời, nên gọi là như. Người thấy biết như vậy
được gọi là Như Lai. Vì vậy, phẩm “Nghĩa Thẩm Sâu”, Hội thứ II, ĐBN nói: “Tất cả pháp
như gọi là quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề”. Tất cả dẫn chứng và luận giải đều xoay quanh chủ đề này.
1/ Các pháp như
thật trong chân như thật tướng của chính nó:
Ở trên Phật thuyết các pháp chẳng
thật có, do duyên hợp giả có, nên nói là không, như huyễn, như mộng... Nhưng
thật ra, bản tánh các pháp vốn không, chớ không phải các pháp không thật có.
Các pháp hiện hữu như là chính nó. Mỗi mỗi pháp xưa nay vốn hằng lưu trong vũ
trụ, núi là núi, sông là sông, không thêm không bớt, đâu có thể bảo là có hay
không. Vì vậy, tới đây Phật lại thuyết các pháp bản tánh như vậy là như vậy.
Như vậy là như thị, là biểu thị thật tánh các pháp, nó như là chính nó, là như
như, chẳng lúc nào chẳng như. Thấy như vậy gọi là thấy các pháp
như thực (yathàbhùtam)
trong chân như thật tướng của nó.
Hòn sỏi bên đường ngàn năm vẫn là
hòn sỏi cũ, nó không tự biết là lớn hay nhỏ, đẹp hay xấu. Rồi một ngày nào đó
người ta đặt tên cho nó, và từ khi có danh, có tướng, nó không còn là nó nữa,
nó mất đi vẻ trinh nguyên của thuở ban đầu. Bây giờ, nó có “nhân tính”, nghĩa
là có xấu có đẹp, có vuông hay tròn, đen hay trắng, to hay nhỏ, dài hay
ngắn…tùy theo cảm thọ và ý thức của con người. Xưa kia nó tịch lặng, nó là nó,
nó nguyên sơ như vậy là như vậy. Nó không tự biết và cũng không cần biết đến
những hòn sỏi khác chung quanh nó. Bản chất của tất cả pháp đều như thế, mọi
hiện hữu đều như thế dầu có Phật hay không có Phật ra đời.
Hơn thế nữa, các pháp vốn trì độn,
ngàn năm vẫn trơ lì ra đó, không thấy không biết, không phân biệt, không có bất
cứ một thứ tình cảm nào có thể gán cho nó, bản tánh là như vậy. Hãy trả lại cái
bản nguyên này cho chính nó. Cái bản nguyên thanh tịnh của thuở ban đầu, cái an
nhiên tịch lặng, khuôn mặt ngàn đời còn gọi là chân như thực tướng của các
pháp. Đừng nói có không, nhiều ít, hay dở, xấu tốt… Hễ có phân biệt là có chấp,
có chấp thì không tránh khỏi rơi vào “hố sâu tuyệt mù không đáy!”
- Phẩm “Vô
Sở Đắc”, quyển 68, Hội thứ I, ĐBN. Thiện Hiện nói với Xá Lợi Phất:
“Tất cả pháp phi thiện chẳng phải thường, chẳng phải hoại. Vì sao? Vì bản tánh như vậy là như vậy. Tất cả pháp hữu ký chẳng phải thường, chẳng phải hoại.
Vì sao? Vì bản tánh như vậy là như vậy. Tất cả pháp vô ký chẳng phải thường,
chẳng phải hoại. Vì sao? Vì bản tánh như vậy là như vậy. Tất cả pháp hữu lậu
chẳng phải thường, chẳng phải hoại. Vì sao? Vì bản tánh như vậy là như vậy. Tất
cả pháp vô lậu chẳng phải thường, chẳng phải hoại. Vì sao? Vì bản tánh như vậy
là như vậy. Tất cả pháp hữu vi chẳng phải thường, chẳng phải hoại. Vì sao? Vì
bản tánh như vậy là như vậy. Tất cả pháp vô vi chẳng phải thường, chẳng phải
hoại. Vì sao? Vì bản tánh như vậy là như vậy”.
Khi nói pháp hữu ký hay vô ký, hữu
lậu hay vô lậu, hữu vi hay vô vi... là Phật nói. Phật dùng phương tiện thế tục
giảng nói để chúng sanh ngộ nhập các pháp. Các pháp không hai không khác, không
đến không đi, chẳng phải thường chẳng phải hoại... Bản tánh các pháp như vậy là
như vậy. Tất cả đều đồng như như, không hai không khác.
- Phẩm “Chơn
Như”, quyển 361, Hội thứ I, ĐBN. Phật bảo các Thiên tử cõi Dục, cõi Sắc:
“(...)Uẩn, Xứ, Giới cho đến tất cả pháp Phật tức là Nhất thiết trí trí;
Nhất thiết trí trí tức là Uẩn, Xứ, Giới cho đến tất cả pháp Phật. Uẩn như (chơn như của uẩn), Xứ như, Giới như và
tất cả pháp Phật như tức là Nhất thiết trí trí như, Nhất thiết trí trí như tức
Uẩn, Xứ, Giới như cho đến tất cả pháp Phật như đều đồng một như, không hai,
không khác, cũng không cùng tận.
Này các
Thiên tử! Ta quán nghĩa này, tâm thường hướng đến chỗ vắng lặng, chẳng ưa
thuyết pháp. Vì sao? Vì pháp này sâu xa khó thấy, khó biết, chẳng
có thể suy tầm, vượt cảnh suy tầm, vi diệu vắng lặng. Người trí tuệ mới có thể
hiểu được, chẳng phải hạng người tầm thường trong thế gian có thể tín thọ, đó
là Bát nhã Ba la mật sâu xa tức là quả vị Giác ngộ tối cao mà Như Lai Ứng Chánh
Đẳng Giác đã chứng”.
Điểm đáng chú ý là uẩn xứ giới cho
đến tất cả pháp Phật tức là Nhất thiết trí trí; Nhất thiết trí trí tức là uẩn,
xứ, giới cho đến tất cả pháp Phật. Uẩn,
xứ, giới như và tất cả pháp Phật như tức là Nhất thiết trí trí như, Nhất thiết
trí trí như tức uẩn, xứ, giới như cho đến tất cả pháp Phật như đều đồng một
như, không hai, không khác, cũng không cùng tận.
Chúng ta thường nói uẩn xứ giới là
cái lôi kéo con người, làm con người sống trong vui buồn thương ghét. Nhưng ở
đây lại nói uẩn xứ giới cho đến tất cả pháp Phật được coi là Nhất thiết trí trí
hay ngược lại. Vì sao? Vì cũng từ uẩn xứ giới hay uẩn xứ giới như mà con người
có thể thành đạt Nhất thiết trí trí. Vì tất cả pháp đều đồng một như, không
hai, không khác, không còn gì để phân biệt, chấp trước nữa thì tâm thể trở nên
vắng lặng như như. Đó là lý do tại sao khi quán nghĩa này, tâm Phật thường
hướng đến chỗ vắng lặng không muốn thuyết pháp. Đó là cái khó thấy, khó giác,
khó vói tới đối với trí năng thường tục. Vì vậy, những hạng người tầm thường
trong thế gian chẳng thể tín thọ được. Bởi lý do đó nên Kinh nói chỉ có người
có Bát Nhã Trí mới có thể thâm nhập tất cả pháp như để trở thành Như Lai Chánh
Đẳng Giác.
- Cuộc đối
thoại giữa Phật và Thiện Hiện ở phẩm “Chơn Như”, quyển 320, Hội thứ I, ĐBN, cho thấy quan điểm của Phật
về Chơn như, như sau:
“Cụ thọ Thiện Hiện bạch Phật: Bạch Thế Tôn! Sao gọi là quả vị Giác ngộ
tối cao?
Phật dạy: Này Thiện Hiện! Như của
tất cả pháp là quả vị Giác ngộ tối cao.
Cụ thọ Thiện Hiện lại bạch: Bạch Thế Tôn! Như của pháp nào mà nói là tất
cả pháp như là quả vị Giác ngộ tối cao?
Phật dạy: Này Thiện Hiện! Sắc như là quả vị Giác ngộ tối cao; thọ,
tưởng, hành, thức như là quả vị Giác ngộ tối cao; mười hai xứ như, mười tám
giới như, tứ thiền, tứ vô sắc định, mười tám pháp bất cộng như là quả vị Giác
ngộ tối cao; Nhất thiết trí như… cho đến Vô Thượng Chánh đẳng Chánh giác như là
quả vị Giác ngộ tối cao. Sanh tử như là quả vị Giác ngộ tối cao; cho đến Niết
bàn như là quả vị Giác ngộ tối cao”.
Vậy, có thể nói: Sắc như, thọ tưởng hành thức như, Vô Thượng Chánh đẳng Chánh giác như, Nhất thiết chủng trí như v.v... là quả vị Giác ngộ tối cao. Tại
sao vậy? Bởi vì một khi có cái nhìn như như bất động trên muôn sự muôn vật thì
sóng lặng bể yên, tâm mới được an nhiên tịch lặng. Khi đó tất cả pháp đều là
chân như, pháp giới, pháp tánh…Thông hóa đến chỗ đó thì huệ mở, huệ mở tức có
Nhất thiết trí trí, tức đắc Như Lai Chánh đẳng Chánh giác.
- Phần “Bát
Nhã Ba La Mật”, Quyển 596, Hội thứ XVI, ĐBN. Phật bảo:
“Này Thiện Dũng Mãnh! Như ấy có
nghĩa là gì? Thiện Dũng Mãnh! Như ấy là tánh các pháp (hay gọi là pháp tánh), chẳng phải như phàm phu ngu si có thể đắc,
cũng không phải người khác có thể đắc. Nhưng tánh các pháp như các Như Lai và
đệ tử Phật, Bồ tát đã thấy, pháp tánh như thế lý thú chơn thật thường không biến đổi, nên gọi là như. Tức như đây nói
là Bát nhã Ba la mật thậm thâm của Bồ tát.
Này Thiện Dũng Mãnh! Bát nhã Ba
la mật sâu thẳm đối với tất cả pháp như vậy, không thêm, không bớt, không
hợp, không lìa, không thiếu, không đủ, không lợi, không hại, không di chuyển,
không hướng đến, không sanh, không diệt, không dơ, không sạch, không lưu
chuyển, không hoàn diệt, không tập khởi, không ẩn mất, không hữu tướng, không
vô tướng, không bình đẳng, không phải không bình đẳng, không thế tục, không
thắng nghĩa, không vui, không khổ, không thường, không vô thường, không sạch,
không phải không sạch, không ngã, không vô ngã, không chắc thật, không hư dối,
v.v… và v.v…”.
Lối diễn tả trên tuy có dài dòng,
chung cùng chúng ta có thể nói Bát Nhã có khả năng soi thấy thế giới như vậy là
như vậy. “Như như vậy
là như thường tại, không khi nào chẳng như; vì là như thường tại, nên không khi
nào chẳng như, nên không hai, không khác”. Đấy là cái thấy xuyên qua tướng trạng để trực ngộ thật tánh của vạn hữu
mà tuyên bố rằng thấy như thế là thấy
các pháp trong chân như thật tướng của nó. Nên nói “như” đó là Bát Nhã thậm thâm của Bồ tát,
như đó là Như Lai Chánh Đẳng Chánh Giác, như đó cũng chính là Nhất thiết trí
trí.
Tới đây hành giả Bát Nhã có thể hiểu
tầm quan trọng của các pháp như thực (yathàbhùtam) như thế nào rồi? Vậy,
“quán không”, “quán như” hay “quán bình đẳng” hay “thanh tịnh” đều không khác
nhau. Trong pháp không, pháp như hay
pháp bình đẳng, pháp thanh tịnh chẳng có sai khác. Hiểu và quán như vậy thì
có thể tìm thấy đò mà sang sông! Nên
trong phẩm “Tập Tán”(thứ chín), MHBNBLMĐ, Ngài La Thập dịch. Tu Bồ Đề bạch
Phật:
“Bạch đức Thế Tôn! Lúc muốn thực hành Bát nhã Ba la mật, đại Bồ Tát
chẳng nên an trụ trong như như. Tại sao vậy? Vì như và như tướng là không.
Không chẳng gọi là như như, rời ngoài không cũng chẳng có như như. Như tức là
không, không tức là như.
Bạch đức Thế Tôn! Muốn thực hành Bát nhã Ba la mật, đại Bồ Tát chẳng nên
an trụ trong pháp tánh, pháp tướng, pháp vị, thật tế. Tại sao vậy? Vì thật tế
và thật tế tướng là không. Thật tế không chẳng gọi là thật tế, rời ngoài không
cũng chẳng có thật tế. Thật tế tức là không, không tức là thật tế”.
Bồ tát biết tất cả pháp như, như tức
không, như cũng tức là chơn như, pháp tánh, pháp tướng, pháp vị, thật tế. Bồ
tát chẳng trụ không, chơn như cho đến... thật tế. Có trụ là có chấp, có chấp là
có quái ngại. Không sở trụ mới là chỗ trụ của Bát nhã. Nói như vậy như chẳng
nói gì. Không trụ trong Chơn như thì trụ vào đâu mà chứng ngộ. Vậy, phải nói
chẳng phải trụ chơn như cũng chẳng phải chẳng trụ, mới gọi là chân trụ.
2/. Như Lai
tùy sanh:
Đây là
nguyên văn đoạn Kinh nói về “Như Lai tùy sanh”, thuộc quyển 447, phẩm “Chơn
Như”, Hội thứ II, ĐBN.
“Chư Thiên cõi Dục, cõi Sắc lại thưa Phật:
- Bạch Thế Tôn! Đại đức Thiện Hiện là chơn đệ tử Phật, tùy Như Lai sanh.
Vì sao? Vì đại đức Thiện Hiện đã thuyết tất cả pháp đều tương ưng với không.
Cụ thọ Thiện Hiện bảo chư Thiên cõi Dục, cõi Sắc:
- Chư Thiên các ông nói Thiện Hiện là chơn đệ tử Phật, tùy Như Lai sanh.
Thế nào là Thiện Hiện tùy Như Lai sanh? Nghĩa là tùy Như Lai như sanh. Vì sao?
Vì Như Lai như không đến, không đi,
Thiện Hiện như cũng không đến, không đi, nên nói Thiện Hiện tùy Như Lai sanh.
Như Lai như tức tất cả pháp như, tất
cả pháp như tức Như Lai như. Như, như thế là không tánh như, cũng không phải không tánh như. Thiện Hiện như cũng
lại như vậy, nên nói Thiện Hiện tùy Như Lai sanh. Như Lai như thường trụ là tướng, Thiện Hiện như
cũng lại như vậy, nên nói Thiện Hiện tùy Như Lai sanh. Như Lai như không biến đổi, không phân biệt, chuyển
khắp các pháp. Thiện Hiện như cũng lại như vậy, nên nói Thiện Hiện tùy Như
Lai sanh. Như Lai như không quái ngại,
tất cả pháp như cũng không quái ngại. Hoặc Như Lai như, hoặc tất cả pháp như, đều đồng một như không hai, không khác,
không tạo, không tác. Như, như thế là tướng
như, không lúc nào chẳng như. Vì tướng thường như, không lúc nào chẳng như
nên thường không hai không khác.
Thiện Hiện như cũng lại như vậy, nên nói Thiện Hiện tùy Như Lai sanh. Như Lai
như khắp mọi nơi không nhớ nghĩ, không
phân biệt. Thiện Hiện như cũng lại như vậy, nên nói Thiện Hiện tùy Như Lai
sanh. Như Lai như không đổi khác, bất
khả đắc. Thiện Hiện như cũng lại như vậy, nên nói Thiện Hiện tùy Như Lai
sanh. Như Lai như không lìa tất cả pháp
như, tất cả pháp như không lìa Như Lai như. Như, như thế thường như, không thời
nào chẳng tướng như. Thiện Hiện như cũng lại như thế nên nói Thiện Hiện tùy Như
Lai sanh. Dù nói tùy sanh mà không có chỗ tùy sanh, vì Thiện Hiện như chẳng
khác Phật vậy.
Như Lai như không quá khứ, không vị lai, không hiện tại. Tất cả pháp như
cũng không quá khứ, không vị lai, không hiện tại. Thiện Hiện như cũng lại như
vậy, nên nói Thiện Hiện tùy Như Lai sanh. Quá khứ như tức Như Lai như, Như Lai
như tức quá khứ như. Vị lai như tức Như Lai như, Như Lai như tức vị lai như.
Hiện tại như tức Như Lai như, Như Lai như tức hiện tại như. Hoặc quá khứ như, hoặc vị lai như, hoặc
hiện tại như, hoặc Như Lai như, đều đồng một như không hai, không khác.
Sắc như tức Như Lai như, Như Lai như tức sắc như. Thọ, tưởng, hành, thức
như tức Như Lai như, Như Lai như tức thọ, tưởng, hành, thức như. Hoặc sắc như,
hoặc thọ, tưởng, hành, thức như, hoặc Như Lai như, đều đồng một như không hai,
không khác. Mười hai xứ như, mười tám giới như, tứ thiền như, tứ vô sắc định
như, mười tám pháp bất cộng như, Nhất thiết trí như, Đạo tướng trí như, Nhất
thiết chủng trí như… cho đến quả vị Giác ngộ tối cao như tức Như Lai như, Như
Lai như tức mười hai xứ như, mười tám giới như, tứ thiền như, tứ vô sắc định
như, mười tám pháp bất cộng như, Nhất thiết trí như, Đạo tướng trí như, Nhất
thiết chủng trí như… cho đến quả vị Giác ngộ tối cao như đều đồng một như không
hai, không khác. Bồ tát hạnh như tức Như Lai như, Như Lai như tức Bồ tát hạnh
như. Quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề như tức Như Lai như, Như Lai như tức quả
vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề như. Hoặc tất cả Bồ tát hạnh như, hoặc quả vị Vô
Thượng Chánh Đẳng Bồ đề như, hoặc Như Lai như, đều đồng một như không hai,
không khác. Nhất thiết trí như tức Như Lai như, Như Lai như tức Nhất thiết trí
như. Đạo tướng trí, Nhất thiết chủng trí như tức Như Lai như, Như Lai như tức
Đạo tướng trí, Nhất thiết chủng trí như. Hoặc Nhất thiết trí như, hoặc Đạo
tướng trí, Nhất thiết chủng trí như, hoặc Như Lai như, đều đồng một như không
hai, không khác.
Thiên chúng nên biết, các Đại Bồ tát đang chứng tất cả pháp như như thế
nên gọi là Như Lai ứng Chánh Đẳng Giác. Thưa Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác! Con
tin hiểu sâu sắc các pháp như như thế nên nói Thiện Hiện tùy Như Lai sanh”.
Tất cả những đặc tính như nào mà Như
Lai có thì Thiện Hiện đều có, nên nói Thiện Hiện tùy Như Lai sanh. Như đó là
một như, thường tại như chẳng lúc nào chẳng như. Nói như vậy có nghĩa là người
nào có cái thấy biết như vậy cũng đều được gọi là tùy Như Lai sanh, không phải
chỉ riêng có Thiện Hiện.
Đấy là đoạn
Kinh lý thú nhất thuyết về “Chân như và Như Lai tùy sanh” và sau đây là lời
bình giảng của Thiền sư D.T. Suzuki:
“Do công năng vô chấp đó, chúng ta có thể nói rằng Bát Nhã có khả năng
nhìn thấy thế giới như thế là như thế, thấy các pháp trong bản tính như thực
(yathàbhùtum) của chúng. Đây là hoạt dụng đặc sắc nhất của Bát Nhã mà Bồ tát sở
đắc khi Ngài chứng ngộ rằng đến thì như thế mà đến, đến từ Bát Nhã, và do đó
biết rằng Bát Nhã sinh ra Ngài cũng như sinh ra hết thảy chư Phật. Một khi đôi
mắt của Bồ tát mở ra cho sự thực này, Bồ tát quan sát thế gian và hết thảy
thiên sai vạn biệt của thế gian trong tổng
trạng chân thực của chúng. Nói thế tức là, trong tầm tri giác của chúng ta,
thế gian không ngừng biến đổi, chịu đủ hình thái thành và hoại. Nhưng Bồ tát
khi mà Trí Bát Nhã của Ngài đã khai ngộ hoàn toàn, nhận thấy rằng, năm uẩn tạo
thành thế gian này dù có những biến dịch bên ngoài của chúng, trong tự tánh
(svabhava) chúng không hề bị hoại diệt, chúng không mang những hoại tướng,
không bị chi phối bởi những thành hoại, không bị chi phối bởi sinh tử, không bị
chi phối bởi những tham dục và phiền não.
Kinh điển Bát nhã Ba la mật vừa là một nền triết học và vừa là một nền
tôn giáo, nên giáo thuyết của nó luôn luôn hỗn hợp bản thể học và tâm lý học.
Sự thực, nó không nói tới sự hữu là như thế nào, nhưng nói tới những gì có nơi
con người. Biết rõ thế gian tức biết rõ tinh thần của con người và những tạo
tác của nó. Không có những vấn đề siêu hình nào mà cùng lúc không là những vấn
đề về giải thoát và giác ngộ. Do đó khi Bồ tát nhận thấy thế gian như là như
thực (yathàbhùtam) Ngài cũng nhận thấy các loại tâm của con người như thế là
như thế; thế rồi Ngài mới thi thiết các phương tiện thiện xảo (upàya) của mình.
Vậy, Kinh nói, bằng con mắt của Trí Bát Nhã, Bồ tát thấy rõ các loại tâm của
tất cả các loại hữu tình, và Ngài biết rõ chúng sai biệt như thế nào, sai biệt
về cá tính, sai biệt về hoạt dụng, sai biệt về thọ báo, sai biệt về giá trị đạo
đức, về tâm tính, vân vân. Rồi tri kiến
như thực (yathàbhùtam) của Ngài thấu triệt qua những giả tướng này và nhận ra
rằng các tâm của chúng; tịnh hay bất tịnh, nhiếp tâm hay loạn tâm, nhiễm tâm
hay ly nhiễm tâm, tất cả đều không tự tánh, không thủ trước, không phân biệt.
Đấy được coi là nhìn vạn hữu trong chân
như tướng của chúng, trong đó mọi sai biệt tan biến hết, đồng thời tự hiển lộ
tự thân như thực trong ánh sáng của Trí Bát Nhã.
Do đó, đương nhiên tri kiến như thực trong các Kinh Bát nhã Ba la mật có
nghĩa là tri kiến xuyên qua bức màn trùng điệp phủ tối đôi mắt chúng ta, và rồi
dùng Trí Bát Nhã nắm lấy vạn hữu trong chân như của chúng. Chân như (tathatà)
là một chữ quá lạ, nhưng trong thuật ngữ Phật giáo, nó là một trong những chữ ý
vị nhất. Hiểu rõ nghĩa của nó là hiểu toàn bộ hệ thống tư tưởng của đạo Phật. Chân như là như như và đừng có hiểu lộn
thành như nhau hay như một. Khi người ta nói đến vô dị tướng, thì có thể
tưởng rằng các dị tướng bị biến thành vô sở tri hay vô sở hữu, để bộc lộ cái
tướng như một của chúng. Nhưng cái mà các hành giả Bát Nhã muốn nói là những
cái được thấu hiểu trong những tương quan chân thực của chúng, không chỉ tương
quan giữa cái này với cái kia mà tương quan với lý tính hiện hữu của chúng.
“Kinh Bát Nhã có một
đoạn dành cho Tu Bồ Đề (Subhùti) luận về Như lai Tùy sinh (Tathàgata-anujata).
Tùy sinh (Anujàta) có nghĩa, sinh sau hay “sinh ra tùy theo”. Chính Tu Bồ Đề
(Subhuti), người nói triết học Bát Nhã, sinh ra sau Như lai, tức em ruột của
Như lai, hay nói đúng hơn, Tu Bồ Đề được
sinh ra tùy theo tự tướng của Như lai. Đó là một trong các đoạn quan trọng
nhất của Bát Nhã, nhất là khi xét tới
liên hệ với giáo thuyết Chân như. Như Lai (Tathagata) thông thường
được coi như là một biệt hiệu của Phật, nghĩa đen hoặc “người đến như thế” hoặc
“người đi như thế”. Điểm quan trọng ở
đây là ý nghĩa của chữ Như (tatha)
hơn là Lai (agata, đến hay
gata, đi); hình như tác giả của Kinh Bát Nhã nhấn mạnh trên chữ tatha coi đó là
chìa khóa để hiểu giáo pháp Tathata (Chân như) hay Yathabhutam (Như thực). Khi
ông nói tới Chân như của Như Lai (tathagata- tathata), ông muốn nói lý tánh,
căn nguyên, hay lý tắc cho sự xuất hiện có thể có của Như Lai trong thế gian.
Vì vậy, Tu Bồ Đề mà được sinh ra sau (anujata) Chân như của Như Lai, thì có
nghĩa là Tu Bồ Đề và Như Lai cùng đến từ bào thai vũ trụ mà Kinh Lăng già
(Lankavatara) và các Kinh Phật khác gọi là Như Lai tạng (tathagatagarbha). Với giải thích sơ khởi này, đoạn
dưới đây nói về Tùy sinh (Anujata) và Như Lai (Tathagata) sẽ trở nên dễ hiểu
hơn.
“Khi nói Tu Bồ Đề sinh ra sau Như Lai, nói thế có nghĩa như vầy: Như của
Như Lai là Như của Tu Bồ Đề, Như Như không hai không khác, vì Chân Như là một
trong hết thảy các loại hữu tình và ở đây không hai tưởng, không phân biệt,
không phân đôi; trong hết thảy Chân Như không có đến và cũng không có đi vì bản
lai vô sinh; chúng không chỗ trụ nơi chúng thường trụ như là những pháp sai
biệt; chúng là vô tác, vì có nghĩa rằng chúng không phải là sở tri như là đang
hoạt dụng trong một phương thế quyết định nào đó để biểu lộ những tự tướng sai
biệt của chúng; thế nhưng chúng cũng không phải là thường tịch và vô sở tác;
chúng luôn luôn như Như trong tất cả mọi xứ sở, trong tất cả mọi thời gian,
trong tất cả mọi cảnh giới, trong tất cả mọi tụ tập nhân duyên; trong chúng
không từng có quá khứ, không từng có hiện tại, không từng có vị lai mặc dù
chúng hữu tình được coi như đang hiện hữu, tồn tại và biến mất; chúng không lệ
thuộc sự phân biệt, không sắc tướng sai biệt, là bất khả đắc; và sau hết dù với
những phẩm tính đó chúng vẫn xuất hiện như là những thực tại, có thể được định
danh, được định nghĩa và được phân biệt, mặc dù như thế chúng không còn là Chân
như nữa. Vì những lý do đó, Chân như của Tu Bồ Đề là Chân như của Như Lai, và
Chân như của Như Lai là Chân như của hết thảy các pháp, cả hai không hai không
khác. Chân như nhất như hiển hiện ở đây, nhưng ngay khi nói về Chân như như
thế, Chân như không còn là Chân như nữa. Chân như chỉ là giả danh, nhưng nếu
không có giả danh đó không có Như Lai, không có Tu Bồ Đề, không có Phật, không
có A la hán, không có các loại hữu tình. Duy chỉ Như Lai mới thấu triệt như
thế, không một chúng sinh nào có thể nắm nổi lý này. Tu Bồ Đề, vì Ngài thấu
hiểu, nên có thể diễn nói những huyền diệu sâu xa của Bát nhã Ba la mật đa, và
vì lý do đó, Ngài là Tùy sinh của Như Lai”.
Thật là may mắn đọc được những lời
giảng luận thâm diệu như vậy! Các pháp như mang đầy ý nhị vi diệu. Nên nói
người nào tri nhận được các pháp như như thế gọi là Như Lai.
Thêm nữa,
chúng ta đọc trong chương XVII, “Tướng Bất thối chuyển của Bồ tát”
(Avinivartaniyakaralinganimitta parivarta):
“Phật tử hành đạo trải qua các giai đoạn khác nhau của tâm linh, nhưng ở
trong Chân như chúng không hai, không phân biệt. Bồ tát từ Chân như nhất tướng
đó mà có thể nhập vào Pháp tánh. Sau khi nhập vào Pháp tánh, ở đó cũng không
sinh ra phân biệt. Dù khi nghe những giáo pháp khác, Bồ tát cũng không hủy
báng, vì biết rằng có nhiều pháp môn sai khác dẫn vào Pháp tánh. Dù khi nghe
những danh tướng và ngôn thuyết, Bồ tát cũng không sinh nghi hoặc đối với công
năng thù thắng của Chân như mà Ngài đang hộ trì trong mình”.
“Một trong những hoạt dụng của Bát Nhã, vậy thì, chính là tri nhận các pháp Như thực hay thấy Chân
như tướng của chúng. Trong Chân như đó, thấy rằng hết thảy mọi loài, mọi sự
hữu, không bị nhiễm ô, do đó chúng là một với chư Phật và trong phương diện đặc
biệt này có thể gọi các Ngài là chư Như Lai. Vì tất cả là một như thế, nên tất
cả cùng là anh em (anujatà) với nhau, kể cả chư Phật và Bồ tát. Cái thai mẹ
sinh ra hết thảy những anh em này đích danh là Như Lai tạng (Tathagata-
garbha). Vai trò làm mẹ của Bát Nhã ở đây thành xác chứng hơn bao giờ hết, và ý
nghĩa đó thường được dùng để tán dương Bát Nhã càng là tự nhiên”.
- Đoạn Kinh
thuộc phẩm “Phật Mẫu”, quyển 442, Hội thứ II, ĐBN chứng tỏ điều mà Ngài D.T.
Suzuki thuyết ở trên:
“Hoặc tất cả Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác như, hoặc tất cả hữu tình như,
hoặc tất cả pháp như không hai, không khác, là một như. Các như như vậy không
khác biệt nên không hoại, không tận, không phân biệt.
Thiện Hiện! Tất cả Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác y Bát Nhã thậm thâm chứng
tất cả pháp rốt ráo như mới được Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Do đấy nên nói Bát
nhã Ba la mật thậm thâm năng sanh chư Phật, là mẹ chư Phật, năng chỉ thật tướng
thế gian.
Thiện Hiện! Như vậy! Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác y cứ Bát Nhã thậm thâm,
hiểu biết như thật tất cả pháp như tánh chẳng hư vọng, tánh chẳng đổi khác. Do hiểu như thật tướng như, nên gọi là Như
Lai Ứng Chánh Đẳng Giác”.
- Quyển 550,
phẩm “Tướng Không”, Hội thứ IV, TBBN, Phật bảo: “Này Thiện Hiện! Như Như của các pháp gọi là quả vị Vô
Thượng Chánh Đẳng Bồ đề”.
3/. Chân như
quan Bát Nhã:
Phẩm “Pháp
Giới”, quyển 567, Hội thứ VI, ĐBN. Phật bảo:
“Pháp giới chính là tánh chẳng hư vọng, chẳng đổi khác, tức là pháp như (chân như của tất cả pháp). Như này sâu xa vi diệu chỉ có trí biết,
chẳng thể phô diễn được. Vì sao? Vì vượt qua văn tự, lìa ngữ ngôn, lìa hý luận,
dứt phân biệt, không đây kia, xa lìa suy lường, vượt cảnh suy lường, không
tưởng không tướng, vượt khỏi hai cảnh, xa kẻ ngu, lìa cõi tục, vượt khỏi cảnh
ma, viễn ly mê chướng, thức không thể biết, trụ không chỗ trụ, vắng lặng Thánh
trí và cảnh giới của hậu đắc trí vô phân biệt, không ngã, ngã sở, cầu chẳng thể
được, không thủ, không xả, không nhiễm, không đắm, thanh tịnh ly cấu, tối thắng
đệ nhất, tánh chẳng biến đổi; hoặc Phật ra đời hay chẳng ra đời, tánh tướng vẫn
thường trụ”.
Rồi Phật bảo: “Đó là pháp
giới. Đó cũng gọi Thật tế Như như của Bát nhã Ba la mật, tướng không phân biệt,
bất tư nghì giới, cảnh giới Chơn không, Nhất thiết trí, Nhất thiết tướng trí,
cảnh giới không hai”.
Phật vì chúng sanh dùng phương tiện
nói như để chúng sanh không chấp
cảnh quên tâm. Lên một tầng nữa “như cũng tức không”, như “cũng gọi là quả vị
Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề”, “trụ tất cả pháp như rồi thì được tự tại”. Đó là
cái thấy từ bờ kia. Bao giờ còn chấp cứng bất cứ pháp nào thì Bát Nhã không còn
ở đó nữa. Không có chỗ nương vịn, không mong cầu nắm bắt, sạch trong sạch ngoài
thì được như như!
Chỉ có chư Phật mới có thể trụ trong
cảnh giới bất tư nghì này, nên trong phẩm
“Nhị Hạnh”, Kinh “Thắng Thiên Vương Bát Nhã”, Phật bảo Bồ tát Mạn Thù Thất
Lợi: “... Bát Nhã thâm sâu là pháp bất cộng, không thể nghĩ bàn. Vì sao? Vì
tất cả phàm phu, Thanh văn, Độc giác không thể thông suốt, chẳng phải cảnh giới
của họ; ngoài đức Phật Thế Tôn không ai có thể đạt được. Vì sao? Vì nghĩa Như như các pháp rất thậm thâm, tự
tại, chẳng dao động, thâu nhiếp cả cõi vô lậu, làm cho các loài hữu tình được
trọn vẹn an lạc. Cho nên gọi là cảnh giới của chư Phật, vượt qua đường ngôn
ngữ, thâu nhiếp thắng nghĩa đế, xa lìa sự tìm tòi, phân biệt, nghĩ bàn, pháp
thế gian chẳng thể nào so sánh ví dụ nổi, là thượng phẩm trong tất cả các pháp,
không ở trong sanh tử cũng chẳng trụ Niết bàn”.
Như như của tất cả pháp rất thậm
thâm, đó là cảnh giới của chư Phật không thể nghĩ bàn, vượt đường ngôn ngữ, xa
lìa tìm tòi phân biệt, các pháp thế gian chẳng thể sánh nổi, là thượng phẩm
trong tất cả pháp, nên không ở trong sanh tử cũng chẳng trụ Niết bàn. Người nào thấu hiểu NHƯ này, người đó như
Phật không khác!
Kết luận:
(Về tất cả pháp như)
- Phẩm “Chơn Như”, quyển 560, Hội
thứ V, ĐBN. Phật bảo:
“Như Lai như tức là năm uẩn như. Năm uẩn như tức là thế gian như. Thế
gian như tức là tất cả pháp như. Tất cả pháp như tức là quả Dự lưu như. Quả Dự
lưu như tức là quả Nhất lai như. Quả Nhất lai như tức là quả Bất hoàn như. Quả
Bất hoàn như tức là quả A la hán như. Quả A la hán như tức là Độc giác Bồ đề
như. Độc giác Bồ đề như tức là tất cả Bồ tát hạnh như. Tất cả Bồ tát hạnh như
tức là tất cả quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề như. Tất cả quả vị Vô Thượng
Chánh Đẳng Bồ đề như tức là tất cả Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác như. Tất cả Như
Lai Ứng Chánh Đẳng Giác như tức là tất cả hữu tình như.
Thiện Hiện nên biết! Tất cả Như như thế đều không lìa nhau, chẳng phải
một, chẳng phải khác, không cùng tận, không hai, cũng không hai phần, không thể
phân biệt.
Thiện Hiện nên biết! Tất cả Như
Lai Ứng Chánh Đẳng Giác đều nương Bát nhã Ba la mật, chứng rốt ráo tất cả pháp
như mới đắc quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Do vậy, nên nói Bát Nhã sâu
xa có thể sanh Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác, là mẹ của Như Lai, thường chỉ dạy
thật tướng các pháp thế gian cho Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác.
Thiện Hiện nên biết! Tất cả Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác đều nương Bát
nhã Ba la mật có thể hiểu biết như thật các pháp như, Tánh không hư dối, Tánh
không biến đổi. Do hiểu biết như thật tướng như nên gọi danh hiệu là Như Lai
Ứng Chánh Đẳng Giác.
Cụ thọ Thiện Hiện bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Bát Nhã sâu xa chứng pháp như, Tánh không hư dối, Tánh
không biến đổi, rất là sâu xa, khó thấy, khó biết. Tất cả Như Lai Ứng Chánh
Đẳng Giác đều dùng các pháp như, Tánh không hư dối, Tánh không biến đổi như thế
để tuyên thuyết, chỉ dạy, phân biệt rõ ràng tất cả Bồ tát hạnh, quả vị Vô
Thượng Chánh Đẳng Bồ đề”.
Nếu hiểu như này thì như tức năm
uẩn, như tức là chúng sanh, như khắp thế gian. Như này cũng chính là Như Lai
Chánh Đẳng Chánh Giác. Tất cả đều nằm trong cùng một bào thai gọi là Như lai
tạng, nên không hai không khác. Như đó chính là chân như thật tướng của tất cả
pháp. Người nào chứng biết được như đó thì được coi là giác ngộ. Nên được gọi
là chư Như Lai. Nên phẩm “Phương Tiện Thiện Xảo”, Hội thứ I, cũng bảo rằng: “Các pháp như là quả vị Giác ngộ tối cao”.
- Phần “Mạn Thù Thất Lợi”, quyển 574, Hội thứ VII,
ĐBN, Mạn Thù nói:
“... Con thấy Như Lai tức tướng Như không động, không tạo tác, không
phân biệt-không phân biệt khác, chẳng phải phương xứ-chẳng phải lìa phương xứ,
chẳng phải có-chẳng phải không, chẳng phải thường-chẳng phải đoạn, chẳng phải
chính ba đời-chẳng phải lìa ba đời, không sanh-không diệt, không đến-không đi,
không nhiễm-không tịnh, không hai-chẳng hai, tuyệt đường ngôn ngữ. Nếu đem tướng bình đẳng Như như này mà quán
Như Lai thì gọi là thấy Phật một cách chân thật, cũng gọi là kính lễ và gần gũi
Như Lai, thật sự làm lợi lạc cho hữu tình.
Phật bảo đồng tử Mạn Thù Thất Lợi:
- Ông quán chiếu như vậy là để thấy cái gì?
Mạn Thù Thất Lợi thưa:
- Bạch Thế Tôn! Con quán như vậy nhưng hoàn toàn không thấy gì; đối tướng các pháp cũng không chỗ lấy.
Phật nói:
- Hay thay! Hay thay! Đồng tử! Đối với Như Lai ông đã quán được như vậy.
Đối với tất cả pháp, tâm chẳng chấp lấy, cũng chẳng phải không chấp lấy, chẳng
nhóm chẳng tan”.
Nếu ai cũng quán thấy Như Lai như
vậy tức không thấy, không chỗ lấy đắm, thời tất cả đều biến thành Bồ tát, thành
Như Lai không khác. Nên:
- Phẩm
“Phương Tiện”, Kinh Pháp Hoa nói: “Chỉ có chư Phật với chư Phật thấu
tột tướng chân thật của các pháp, nghĩa là các pháp: Tướng như vậy, tánh như
vậy, thể như vậy, lực như vậy, tác như vậy, nhơn như vậy, duyên như vậy, quả
như vậy, báo như vậy, trước sau rốt ráo như vậy”. Khi tri nhận muôn pháp ở trạng thái “như thật” (yathabhutam), thì không
còn gì phân cách nữa. Lúc bấy giờ tâm nhất như thì cảnh cũng nhất như. Đó là
cái nhất tánh của vạn pháp. Vì vậy, nên Tăng triệu pháp sư mới nói: “Trời đất cùng ta đồng gốc, vạn vật cùng ta
một thể”. Tâm cảnh nhất như tức như
như bất động. Như như bất động thì trong ngoài tất cả đều như. Như đó nói là
bình đẳng, bình đẳng đó tâm thể tuyệt đối vắng lặng nên nói là thanh tịnh. Vì
vậy, mới có mục bình đẳng và thanh tịnh tiếp theo.
Để chấm dứt pháp NHƯ này chúng ta có
thể ngâm 4 câu kệ do HT Phước Hậu sáng tác như sau:
Kinh điển lưu hành tám vạn tư,
Học hành không thiếu cũng không dư
Năm nay tính lại chừng quên hết
Chỉ nhớ trên đầu một chữ NHƯ.
7- Bình đẳng:
Thông thường Kinh nói: “Nếu đối chỗ này
đều không hữu tánh cũng không vô tánh, cũng chẳng thể nói là tánh bình đẳng,
như vậy mới gọi pháp tánh bình đẳng. Pháp tánh bình đẳng đã chẳng thể nói cũng
không thể biết, trừ tánh bình đẳng không pháp khá được, lìa tất cả pháp không
tánh bình đẳng”(1). Đây được coi là một định
nghĩa thông thường về bình đẳng tánh mà ĐBN thường diễn tả. Sở dĩ gọi là thông
thường vì Kinh lặp đi lặp lại giáo pháp này, nó trở nên dễ hiểu đối với những
nhận thức thường nghiệm của chúng ta. Nhưng các đoạn kinh sau đây cho chúng ta
lãnh hội về bình đẳng ở một tầng cao hơn:
- Phẩm “Bình Đẳng”, quyển 570, Hội thứ VI,
ĐBN, Thắng Thiên Vương bạch Phật:
“Như đức Thế Tôn dạy pháp tánh bình đẳng. Vậy thế nào là bình đẳng?
Những pháp nào gọi là bình đẳng?
Phật bảo Tối Thắng:
- Thiên vương nên biết! Các pháp quán bình đẳng, tự tánh của nó tịch tĩnh, không sanh không diệt, nên gọi là bình
đẳng. Tất cả phiền não hư vọng phân biệt, tự tánh tịch tĩnh, không sanh không
diệt, nên gọi là bình đẳng. Danh tướng, vọng tưởng không sanh không diệt, tự
tánh tịch tĩnh, nên gọi là bình đẳng. Diệt các điên đảo, không sanh tâm phan
duyên nên gọi là bình đẳng. Khi tâm năng duyên đã diệt thì vô minh, hữu ái hoàn toàn
vắng lặng, không còn chấp trước ngã và ngã sở nên gọi là bình đẳng. Vì ngã
và ngã sở chấp vĩnh viễn không còn nên danh sắc tịch tĩnh, gọi là bình đẳng. Vì
danh sắc diệt nên biên kiến không sanh, gọi là bình đẳng. Vì thường đoạn diệt
nên thân kiến tịch tĩnh, gọi là bình đẳng.
- Thiên vương nên biết! Tất cả phiền
não chướng năng chấp, sở chấp và thiện pháp kia đều y nơi thân kiến sanh. Nếu
các Bồ tát hành Bát nhã Ba la mật sâu xa, dùng phương tiện thiện xảo thì mới có
thể diệt thân kiến. Tất cả tùy miên
và các phiền não đều vĩnh viễn tịch diệt, tác nguyện cũng dứt. Thí như cây lớn
bị chặt đứt gốc rễ thì cành, nhánh, lá… đều khô chết. Như người đứt đầu thì
mạng căn… chấm dứt. Tùy phiền não cũng lại như vậy, nếu đoạn thân kiến thì
những pháp phiền não khác vĩnh viễn không còn. Nếu người hay quán các pháp vô
ngã thì năng chấp, sở chấp đều vĩnh viễn không còn”.
Bấy lâu nay chúng ta ôm cứng cái
bình đẳng của luân lý đạo đức: Thấy máu cùng màu đỏ cùng một vị mặn như nhau
hoặc thấy tất cả mọi người đều có cùng quyền lợi hay nghĩa vụ như nhau thì gọi
là bình đẳng. Đó chỉ cái bình đẳng bên ngoài tuy cần thiết cho cộng đồng xã
hội. Nhưng, đó không phải là cái tuyệt đối bình đẳng bắt rễ từ bên trong.
Phiền não hư vọng, danh tướng đảo điên, triền cái lậu tận, tham ái sân si... không
còn sanh diệt, tâm không phan duyên, thân
kiến, biên kiến, kiến thủ... tất cả đều ngủ yên, tất cả đều tịch lặng thì gọi
là bình đẳng. Như vậy, loại trừ được năng chấp, sở chấp vĩnh viễn không còn,
danh sắc sẽ trở nên vắng lặng, tịch tĩnh thì được gọi là bình đẳng. Bình đẳng
này phát xuất từ nội tâm. Đó là cái thấy sâu sắc của Bát Nhã.
Bình đẳng được hiển lộ bằng cách
bứng gốc rễ của thân kiến, ngã kiến để tâm thể trở nên tịch lặng. Nếu thực hiện
được như vậy thì không còn so đo phân biệt. Nếu không so đo phân biệt thì không
còn nghiêng động, chấp trước, tâm tự nhiên trở nên lắng động, bình thản. Tới
đây, có thể nói cái thấy bình đẳng xuất hiện viên mãn trên tất cả mọi vật, mọi
chúng sanh. Đó chính là cái thấy bình đẳng chân thật. Nếu quay lại thấy mình,
phản quang tự kỷ thì đâu cũng là đạo, không còn hơn thua được mất thì tất cả
đều bình đẳng như như.
Cũng cùng
đoạn Kinh trên, Thắng Thiên Vương hỏi tiếp:
- “Bạch đức Thế Tôn! Khi ngã kiến khởi thì chướng ngại chân lý như thế
nào?
Phật bảo Tối Thắng:
- Thiên vương nên biết! Đối với năm thủ uẩn, vọng chấp cho là có ngã thì
tức là khởi ngã kiến. Pháp chơn thật, tự
tánh của nó bình đẳng, không có năng chấp và sở chấp. Nếu ngã kiến trái nhau,
nên gọi là chướng ngại.
Thiên vương nên biết! Ngã kiến như vậy không ở trong, không ở ngoài,
không ở hai bên, đều không có chỗ trụ nên gọi là tịch tĩnh, tức là bình đẳng viễn ly ngã kiến. Thông đạt bình đẳng, gọi là chơn thật
Không. Quán sát Không, vô tướng, vô nguyện này tự tánh tịch tĩnh không sanh,
không diệt, không thủ, không trước, xa lìa ngã kiến nên gọi là bình đẳng.
Thiên vương nên biết! Nói ngã là không đến không đi, không có chơn thật,
là pháp phân biệt hư vọng, từ vọng sanh, cũng là hư vọng. Nếu các Bồ tát hành
Bát nhã Ba la mật sâu xa, dùng phương tiện thiện xảo quán pháp như vậy thì lìa
xa hư vọng, nên gọi là tịch tĩnh bình
đẳng.
Thiên vương nên biết! Năng chấp,
sở chấp gọi là lửa thiêu đốt, lìa tên gọi tịch tĩnh. Các phiền não chướng
gọi là lửa thiêu đốt, lìa tên gọi tịch tĩnh. Nếu các Bồ tát hành Bát nhã Ba la
mật sâu xa, dùng phương tiện thiện xảo, như thật biết năng chấp, sở chấp và các
phiền não diệt thì thiện pháp tăng trưởng. Đoạn trừ năng chấp, sở chấp và các
phiền não, nhưng không thấy sanh cũng không thấy diệt, nên gọi là bình đẳng. Tu
hết thảy chủng loại Ba la mật lìa xa ma
chướng, nhưng không thấy có tu cũng không thấy có lìa nên gọi là bình đẳng. Bồ
tát thường duyên pháp phần Bồ đề, không tác ý khởi Thanh văn, Độc giác, nhưng
đối với phần Bồ đề Thanh văn, Độc giác, Bồ tát không thấy khác tướng, nên gọi
là bình đẳng. Tâm không ngừng nghỉ duyên Nhất thiết trí, thường tu hạnh Không,
do lực đại bi mà không bỏ hữu tình, nên gọi là bình đẳng.
Thiên vương nên biết! Nếu các Bồ
tát hành Bát nhã Ba la mật sâu xa, dùng phương tiện thiện xảo, đối với tất cả
pháp, tâm duyên tự tại, tâm duyên vô tướng mà tu Bồ đề, không thấy vô tướng và
Bồ đề khác nhau, nên gọi là bình đẳng. Tâm duyên vô nguyện, không bỏ tam giới,
không thấy vô nguyện và tam giới khác nhau, nên gọi là bình đẳng, v.v...
(...) Thiên
vương nên biết! Nếu các Bồ tát hành phương tiện thiện xảo Bát nhã Ba la mật sâu
xa, không thấy hai (bất nhị) thì gọi là
hành bình đẳng”.
Không thấy hai, không thấy xấu tốt
thị phi... không thấy năng sở, không thấy ngã kiến trái ngược nhau... tức có
cái thấy bình đẳng. Đó là giáo lý tuyệt hảo của đoạn Kinh này, vì nó có thể mở
con mắt đạo cho bất ai tu Phật, nó cũng sẽ mang lại đại bi tâm cho bất cứ ai
tuân thủ những chỉ dẫn của nó. Chúng ta thật quá may mắn đọc được đoạn Kinh này
trong cái nhiễu nhương của thế sự hôm nay.
- Vì vậy, nên phẩm “Biện Đại Thừa”, quyển
54, Hội thứ I, ĐBN nói: “…Nếu đại Bồ tát đối với tất cả
pháp, chẳng tăng, chẳng giảm và đối với trong ấy không thủ, không trụ thì đó là
lý do mà đại Bồ tát phải viên mãn cái
thấy bình đẳng đối với tất cả pháp và ở trong đó không có sự chấp trước”.
Nếu Bồ tát đối với tất cả pháp chẳng
tăng chẳng giảm, chẳng trụ chẳng chấp, chẳng lấy chẳng bỏ, nghĩa là chẳng theo
hai pháp, chẳng chấp hai bên. Tâm duyên vô tướng mà tu Bồ đề, không thấy vô
tướng và Bồ đề; tâm duyên vô nguyện, không thấy tam giới, không thấy vô nguyện
và tam giới khác nhau, nghĩa là không thấy nhị pháp, nên chẳng chấp hai. Đó là
cái thấy biết như như, cái thấy bình đẳng viên mãn đối với tất cả pháp. Bình
đẳng đó cũng là cái thấy của Thánh đế, cái thấy thoát tục. Nên nói là thấy từ
bờ kia.
Tất cả những điều nói trên là mấu
chốt quan trọng đối với cái thấy. Đó cũng chính là trực giác thực chứng từ bờ
kia. Do đó, khi nói một tràng nào là các pháp không thật, chỉ giả danh, trì
độn, vô tri, nào là các pháp như huyễn như mộng, các pháp là không, vô tướng, không
sanh không diệt, là như như, v.v... Đấy là cái thấy bình đẳng đối với tất cả
danh ngôn sắc tướng. Do cái thấy các
pháp tự tánh tịch tĩnh vắng lặng mới gọi là bình đẳng và bình đẳng này được gọi
là thanh tịnh. Đây không phải là một thứ loại suy trong pháp thức lý luận
mà là kết quả của trực giác thực chứng từ bờ kia.
Vì vậy, cái thấy từ bờ kia đối với
chúng tôi trở thành chuỗi ngọc vô cùng quý giá. Những thứ được gọi là giả danh,
như huyễn như mộng, như gỗ đá trì độn vô tri... tưởng chừng như vô nghĩa lại
trở thành Thánh giáo đầy ý nghĩa không những đối với hành giả Bát Nhã mà đối
với tất cả chúng sanh ngoài Phật đạo.
Để chứng minh điều này, xin độc giả
kiên nhẫn đọc các đoạn Kinh tuy dài dòng sau đây, nhưng hết sức trí tuệ để hiểu
cái Phật gọi là pháp ấn, vì nó phát xuất từ thân ấn, ngữ ấn, tâm ấn và trí ấn
của chư Phật. Đó là pháp bình đẳng. Học hiểu pháp ấn này là con đường tu tắt,
mau chứng quả Bồ đề.
- Phẩm “Tuyên
Hóa”, quyển 537, Hội thứ VI, ĐBN. Huệ mạng Tu Bồ
Đề lại thưa Phật rằng:
“Kẻ chấp có hai chẳng năng đắc quả cũng không hiện quán,
kẻ chấp không hai là năng đắc quả có hiện quán ư?
Phật bảo: Tu Bồ Đề! Kẻ chấp có hai chẳng năng đắc quả
cũng không hiện quán, kẻ chấp không hai cũng lại như thế, vì có sở chấp vậy. Chấp có hai, hoặc chẳng
chấp hai, chẳng chấp không hai, chấp đây chấp kia mà được đắc quả, được hiện
quán, đều là hý luận. Vì chẳng phải trong tất cả pháp tánh bình đẳng có các hý
luận. Nếu lìa hý luận mới được gọi pháp tánh bình đẳng.
Huệ mạng Tu Bồ Đề lại thưa Phật rằng: Nếu nói tất cả pháp
đều lấy vô tánh làm tự tánh, vậy những
gì là pháp tánh bình đẳng?
Phật bảo: Tu Bồ
Đề! Nếu đối chỗ này đều không hữu tánh cũng không vô tánh, cũng chẳng thể nói
là tánh bình đẳng, như vậy mới gọi pháp tánh bình đẳng. Pháp tánh bình đẳng đã
chẳng thể nói cũng không thể biết, trừ tánh bình đẳng không pháp khá được, lìa
tất cả pháp không tánh bình đẳng.
Tu Bồ Đề phải biết: Pháp tánh bình đẳng dị sanh Thánh giả
đều chẳng năng hành, vì chẳng phải cảnh hành của các Thánh giả.
Huệ mạng Tu Bồ Đề bèn thưa Phật rằng: Pháp tánh bình đẳng
chẳng phải sở hành của chư Phật ư?
Phật bảo: Tu Bồ Đề! Pháp tánh bình đẳng tất cả Thánh giả
đều chẳng năng hành, cũng chẳng năng chứng, nghĩa là các Dự lưu cho đến Duyên
giác, hoặc các Bồ tát, hoặc các Như Lai đều chẳng năng đem pháp tánh bình đẳng làm cảnh sở hành. Trong đây tất
cả hý luận phân biệt đều chẳng hành vậy.
Huệ mạng Tu Bồ Đề lại thưa Phật rằng: Như Lai đối tất cả
pháp đều được tự tại, vì sao mà nói pháp tánh bình đẳng cũng chẳng phải cảnh
giới sở hành của Như Lai?
Phật bảo: Tu Bồ
Đề! Như Lai đối tất cả pháp đều được tự tại, nếu tánh bình đẳng cùng chư Phật
có khác, ta có thể nói đó là cảnh giới sở hành của chư Phật. Nhưng tánh bình
đẳng cùng Phật không khác, làm sao có thể nói đó là cảnh giới Phật hành?
Tu Bồ Đề phải biết: Pháp tánh bình đẳng các dị sanh cho
đến pháp tánh bình đẳng Như Lai, đều đồng nhất tướng chỗ gọi vô tướng, là nhất
bình đẳng, không hai không khác; nên chẳng thể nói đây là pháp tánh bình đẳng
dị sanh, nói rộng cho đến đây là pháp tánh bình đẳng Như Lai. Đối trong nhất pháp tánh bình đẳng đây, tánh bình
đẳng đã bất khả đắc; đối trong ấy tướng sai khác dị sanh, các Thánh giả cũng
bất khả đắc.
Huệ mạng Tu Bồ Đề bèn thưa Phật rằng: Nếu trong tất cả
pháp tánh bình đẳng, các tướng sai khác đều bất khả đắc, thời tất cả dị sanh và
Dự lưu, pháp và hữu tình lẽ không sai khác?
Phật bảo: Tu Bồ Đề! Như vậy, đúng như ngươi đã nói. Đối
trong tất cả pháp tánh bình đẳng, dị sanh, Thánh giả,
pháp và hữu tình đều không sai khác.
Huệ mạng Tu Bồ Đề lại thưa Phật rằng: Nếu trong tất cả
pháp tánh bình đẳng, dị sanh, Thánh giả, pháp và hữu tình đều không
sai khác, vì sao có Tam Bảo xuất hiện thế gian? Vì sao Phật Pháp Tăng lại có
sai khác?
Phật bảo: Tu Bồ Đề! Ý ông hiểu sao? Phật Pháp Tăng bảo
cùng tánh bình đẳng mỗi mỗi sai khác chăng?
Tu Bồ Đề thưa rằng: Như con hiểu nghĩa
Phật nói, Phật Pháp Tăng bảo cùng tánh bình đẳng đều không sai khác. Vì sao? Vì Phật
Pháp Tăng bảo cùng tánh bình đẳng, tất cả như thế đều chẳng tương ưng chẳng
phải chẳng tương ưng, vô sắc vô kiến vô đối nhất tướng chỗ gọi vô tướng. Nhưng
các Như Lai đối pháp vô tướng phương tiện khéo léo gây dựng các thứ pháp và hữu
tình danh tướng sai khác, chỗ gọi đây là dị sanh và pháp, cho đến đây là Như
Lai và pháp?
Phật bảo: Tu Bồ Đề! Như vậy, đúng như ngươi đã nói. Chư
Phật đối pháp phương tiện khéo léo gây dựng các thứ pháp và hữu tình danh tướng
sai khác.
Lại nữa, Tu Bồ Đề! Ý ông hiểu sao? Các loại hữu tình có
khả năng tự biết được đây là địa ngục, nói rộng cho đến đây là Phi tưởng phi
phi tưởng xứ, đây là sắc thọ tưởng hành thức, đây là Nhất thiết trí trí, đây là
Tam bảo, đây là Tam thừa, các loại hữu tình đối các thứ sai khác danh tướng như
thế thảy tự biết được chăng?
Tu Bồ Đề thưa rằng: Bạch Thế Tôn! Chẳng biết. Nếu Phật
chẳng vì hữu tình thi thiết danh tướng sai khác như thế, các loại hữu tình
chẳng thể tự biết được.
Phật bảo: Tu Bồ Đề! Vậy nên chư Phật đối pháp vô tướng
phương tiện khéo léo, tuy vì hữu tình thi thiết các thứ danh tướng sai khác mà
đối trong các pháp tánh bình đẳng đều vô
sở động.
Huệ mạng Tu Bồ Đề lại thưa Phật rằng: Chư Phật đối trong
pháp tánh bình đẳng đều không sở động, dị sanh cho đến Bồ tát đối trong pháp
tánh bình đẳng cũng chẳng động chăng?
Phật bảo: Tu Bồ
Đề! Như vậy, như vậy. Vì tất cả pháp và các hữu tình đều chẳng vượt khỏi tánh bình
đẳng vậy. Phải biết tánh bình đẳng,
chơn như nói rộng cho đến bất tư nghì giới cũng lại như thế, các pháp dị sanh
và các Thánh giả đối chơn như thảy không sai khác vậy.
Huệ mạng Tu Bồ Đề lại thưa Phật rằng: Tất cả pháp và các
hữu tình tướng mỗi khác nên tánh cũng phải khác, vậy thời pháp tánh cũng mỗi
khác. Nghĩa là tướng sắc uẩn thảy mỗi khác nên tánh cũng phải khác, nói rộng
cho đến tướng hữu vi, vô vi mỗi khác nên tánh cũng phải
khác. Sao nói là nhất pháp tánh bình đẳng?
Bạch Thế Tôn! Pháp thảy như vậy, tánh nếu mỗi riêng khác
thời pháp tánh cũng phải riêng khác, làm sao đối pháp thảy các tướng sai khác
khá an lập được pháp tánh nhất tướng? Các Bồ tát Ma ha tát khi hành Bát nhã Ba
la mật đa sâu thẳm, làm sao chẳng phân biệt pháp và các hữu tình có các thứ
tánh sai khác?
Nếu chẳng phân biệt pháp và các hữu tình có các thứ tánh
sai khác, thời lẽ chẳng thể hành sâu Bát nhã Ba la mật. Nếu chẳng thể hành sâu
Bát nhã Ba la mật, thời lẽ chẳng năng từ một bậc Bồ tát đến một bậc Bồ tát
được. Nếu chẳng năng từ một bậc Bồ tát đến một bậc Bồ tát, thời lẽ chẳng thể
vào Bồ tát Chánh tánh ly sanh. Nếu chẳng thể vào Bồ tát Chánh tánh ly sanh,
thời lẽ chẳng năng vượt các bậc Thanh văn Duyên giác được. Nếu chẳng năng vượt
các bậc Thanh văn Duyên giác, thời lẽ chẳng thể viên mãn thần thông Ba la mật
được. Nếu chẳng thể viên mãn thần thông Ba la mật, thời lẽ chẳng năng đối các
thần thông du hý tự tại được. Nếu chẳng năng đối các thần thông du hý tự tại,
thời lẽ chẳng thể viên mãn bố thí cho đến Bát nhã Ba la mật. Nếu chẳng thể
viên mãn bố thí cho đến Bát nhã Ba la mật được, thời lẽ
chẳng năng từ một cõi Phật đến một cõi Phật, gần gũi cúng dường chư Phật Thế
Tôn. Nếu chẳng năng từ một cõi Phật đến một cõi Phật, gần gũi cúng dường chư
Phật Thế Tôn, thời lẽ chẳng được ở chỗ chư Phật nghe thọ chánh pháp, trồng các
căn lành. Nếu chẳng được ở chỗ chư Phật nghe thọ chánh pháp, trồng các căn
lành, thời lẽ chẳng năng thành thục hữu tình, nghiêm tịnh cõi Phật được. Nếu
chẳng năng thành thục hữu tình, nghiêm tịnh cõi Phật, thời làm sao năng được
Nhất thiết trí trí, quay xe diệu pháp độ chúng hữu tình?
Phật bảo: Tu Bồ Đề! Như ngươi đã nói, nếu các dị sanh và
các Thánh giả cùng tất cả pháp tánh bình đẳng không sai khác, khiến tất cả pháp
và các hữu tình tướng mỗi sai khác nên tánh cũng phải sai khác, vậy thời pháp
tánh cũng phải sai khác, làm sao đối với tất cả pháp cùng các tướng sai khác khá an lập được
pháp tánh nhất tướng? Các Bồ tát Ma ha tát khi hành sâu Bát
nhã Ba la mật, làm sao chẳng phân biệt pháp các hữu tình có các thứ tánh thảy
ấy. Ý ông hiểu sao? Pháp tánh sắc uẩn là Tánh không chăng? Pháp tánh thọ tưởng
hành thức uẩn là Tánh không chăng? Nói rộng cho đến pháp tánh hữu vi là Tánh
không chăng? Pháp tánh vô vi là Tánh không chăng?
Tu Bồ Đề thưa rằng: Như vậy, như vậy. Tất cả pháp tánh đều là Tánh không.
Phật bảo: Tu Bồ Đề! Ý ông hiểu sao? Ở trong Tánh không,
tướng sai khác khá được chăng? Nghĩa là tướng sai khác sắc uẩn khá được chăng?
Tướng sai khác thọ tưởng hành thức uẩn khá được chăng? Nói rộng cho đến tướng
sai khác pháp hữu vi khá được chăng? Tướng sai khác pháp vô vi khá được chăng?
Tu Bồ Đề thưa rằng: Bạch Thế Tôn! Chẳng được. Ở trong Tánh không, tất cả tướng sai khác
đều chẳng khá được.
Phật bảo: Tu Bồ Đề! Do
đây nên biết pháp tánh bình đẳng chẳng tức dị sanh, chẳng lìa dị sanh. Nói rộng cho đến chẳng tức chư Phật, chẳng
lìa chư Phật. Pháp tánh bình đẳng chẳng tức sắc uẩn, chẳng lìa sắc uẩn; chẳng
tức thọ tưởng hành thức uẩn, chẳng lìa thọ tưởng hành thức uẩn. Nói rộng cho
đến chẳng tức pháp hữu vi, chẳng lìa pháp hữu vi; chẳng tức pháp vô vi, chẳng
lìa pháp vô vi.
Tu Bồ Đề lại thưa Phật rằng: Pháp tánh bình đẳng vì là
hữu vi hay là vô vi?
Phật bảo: Tu Bồ Đề! Pháp tánh bình đẳng chẳng phải hữu
vi, chẳng phải vô vi. Nhưng lìa pháp hữu vi, pháp vô vi bất khả đắc; lìa pháp
vô vi, pháp hữu vi cũng bất khả đắc.
Tu Bồ Đề phải biết: Hoặc giới hữu vi, hoặc giới vô vi,
hai giới như thế đều chẳng tương ưng, chẳng phải chẳng tương ưng, vô sắc vô
kiến vô đối nhất tướng chỗ gọi vô tướng. Chư Phật Thế Tôn
nương thế tục mà nói, chẳng nương thắng nghĩa(2). Vì sao?
Vì chẳng phải trong thắng nghĩa, thân hành ngữ hành ý
hành khá được; chẳng lìa thân hành ngữ hành ý hành, thắng nghĩa khá được. Tức pháp hữu vi và pháp vô vi pháp tánh
bình đẳng gọi là thắng nghĩa. Chẳng lìa tất cả hữu vi, vô vi riêng có thắng
nghĩa, vậy nên Bồ tát Ma ha tát khi hành sâu Bát nhã Ba la mật, chẳng động
thắng nghĩa mà hành Bồ tát hạnh, thành thục hữu tình, nghiêm tịnh cõi Phật,
chóng chứng được Nhất thiết trí trí, tận đời vị lai lợi ích hữu tình.
Bấy giờ, Tu Bồ Đề bèn thưa Phật rằng: Nếu tánh bình đẳng
các pháp thảy đều Tánh không, Tánh không đây đối tất cả pháp đều chẳng năng tác
cũng chẳng sở tác, Bồ tát Ma ha tát khi hành sâu Bát nhã Ba la mật vì sao chẳng
động thắng nghĩa, đem bốn nhiếp sự mà nhiêu ích hữu tình?
Phật bảo: Tu Bồ Đề! Như vậy, đúng như ngươi đã nói. Tánh bình đẳng của tất cả pháp
thảy đều Tánh không. Tánh không đây đối pháp hữu vi đều chẳng năng tác, cũng
chẳng sở tác. Nhưng các Bồ tát Ma ha tát năng vì hữu tình đem bốn nhiếp sự làm
nhiêu ích lớn. Nếu các hữu tình tự biết các pháp đều Tánh không, thời Phật, Bồ
tát chẳng hiện thần thông làm việc hy hữu là đối trong các pháp Tánh không, tuy
không sở động mà khiến hữu tình xa lìa các thứ hư vọng phân biệt, trụ các pháp
không, thoát khổ sanh tử”.
Có bình đẳng thì không có phân biệt
hay ngược lại. Vì vậy, một trong 10 thân Như Lai là thân bình đẳng. Nhờ thân
bình đẳng vô phân biệt này mà Như Lai đắc vô phân biệt trí, vô trước trí. Như
trên đã nói có nhiều thứ bình đẳng tùy theo sở ngộ hay công phu tu tập. Nhưng
muốn đạt nhất pháp tánh bình đẳng thì phải ở vào bậc Đẳng giác Bồ tát. Vì nhất
pháp tánh bình đẳng ngang hàng với thập nhị chân như. Nhập chân như, bình đẳng
thì chứng Đẳng giác, vào Diệu giác, tức thành Phật.
Nhưng làm gì có nhiều thứ bình đẳng?
Đã là bình đẳng thì làm gì có bình đẳng hạng nhất hạng thứ? Sạch trong sạch
ngoài, tất cả rỗng không trong suốt, đó là bình đẳng. So sánh các đoạn Kinh nói
về bình đẳng thì thấy “hình như” có nhiều cấp độ về bình đẳng tùy theo sở học,
mức độ tu hành hay sở chứng. Nhưng không phải vậy, cách diễn tả có khác tùy
theo tri thức thường tục, nhưng thực chất không khác. Nước ở đâu cũng ngang
nhau. Bình đẳng là cái duy nhất một,
không hai, gọi là nhất bình đẳng, thông hóa trên tất cả vạn pháp.
Đoạn Kinh trên thật dài dòng, nhưng
đầy áo nghĩa. Chúng tôi đành ngậm miệng, không một lời giảng luận nếu không
muốn “bị mắng” là hý luận hay bị ăn 30 gậy. Tự Kinh nói lên tất cả nghĩa thú
siêu việt của bình đẳng và đó là cảnh giới của bậc đại ngộ. Chỉ có thể nói rằng
thông đạt được bình đẳng tánh rồi thì nhập chân như, pháp giới, pháp tánh. Vì
chân như, pháp giới, pháp tánh, bình đẳng tánh chỉ là một, không hai không khác
trong thập nhị chân như.
Rốt ráo bình đẳng cũng dẫn đến Tánh
không, Kinh bảo “Tánh bình đẳng của tất cả pháp
thảy đều Tánh không”. Bao nhiêu tư tưởng cuối cùng cũng như những
lạch nước, sông ngòi, thác ghềnh lớn nhỏ đều đổ vào đại dương trí tuệ Tánh
không. Hiểu biết như vậy thì có thể xa lìa các thứ hư vọng phân biệt, trụ các pháp không rồi thì thoát khổ sanh
tử. Đoạn Kinh kế tiếp chứng minh điều
đó:
- Phẩm “Khi
Học”, quyển 520, Hội thứ III, ĐBN. Phật dạy:
- “Thiện Hiện! Pháp nội Không cho
đến pháp vô tính tự tính Không là tánh bình đẳng của đại Bồ tát. Các đại Bồ tát
học trong đó nên gọi là đẳng học. Do đẳng học nên mau chứng quả vị Vô Thượng
Chánh Đẳng Bồ đề.
Lại nữa, này Thiện Hiện! Sắc uẩn cho đến thức uẩn Không, là tánh bình
đẳng của đại Bồ tát. Mười hai xứ cho đến mười tám giới Không, là tánh bình đẳng
của đại Bồ tát. Nhãn xúc cho đến ý xúc Không, là tánh bình đẳng của đại Bồ tát.
Các thọ do nhãn xúc làm duyên sanh ra, cho đến các thọ do ý xúc làm duyên sanh
ra Không, là tánh bình đẳng của đại Bồ tát. Địa giới cho đến thức giới Không,
là tánh bình đẳng của đại Bồ tát. Nhân duyên cho đến tăng thượng duyên Không, là
tánh bình đẳng của đại Bồ tát. Vô minh cho đến lão tử Không, là tánh bình đẳng
của đại Bồ tát. Bố thí cho đến Bát nhã Ba la mật Không, là tánh bình đẳng của
đại Bồ tát. Pháp nội Không cho đến pháp vô tính tự tính Không, là tánh bình
đẳng của đại Bồ tát. Chơn như cho đến cảnh giới bất tư nghì Không, là tánh bình
đẳng của đại Bồ tát. Nói rộng ra, tất cả
pháp Phật từ Tứ đế Không cho đến quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề Không, là
tánh bình đẳng của đại Bồ tát. Các đại Bồ tát đều học trong đó gọi là đẳng học.
Nhờ đẳng học này nên mau chứng quả vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề”.
Ở đây, Phật bảo: Không những “pháp nội
Không cho đến pháp vô tính tự tính không”
tức là 18 pháp không mà cả đến “tất cả pháp Phật từ Tứ đế không cho đến quả
vị Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề không, là tánh bình đẳng của đại Bồ tát”. Như vậy, Bình đẳng và Tánh không là một,
không những thế chơn như, pháp giới, pháp tánh, bất hư vọng tánh, bình đẳng
tánh, ly sanh tánh, thật tế, Tánh không, không hai không khác. Đó là nhập pháp
giới. Đoạn Kinh này đáng nhớ nhất khi học về Tánh không Bát Nhã!
- Phẩm “Hiển
Tướng”, quyển 567, Hội thứ VI, ĐBN. Phật bảo: “... Các
đại Bồ tát hành sâu Bát nhã Ba la mật đạt được tâm vi tế, nghĩ: Thế gian bốc
cháy, là đống lửa lớn; đó là lửa tham dục, khói sân hận, bồ hóng ngu si. Làm
sao khiến tất cả chúng sinh đều được ra khỏi. Nếu có thể thông suốt các pháp đều bình đẳng, không có tâm nhiễm đắm
thì gọi là ra khỏi. Biết đúng như thật, như huyễn, như mộng v.v... khéo soi
nhân duyên, mà không phân biệt”.
Thế gian đầy tham dục, sân hận, ngu
si... làm sao ra khỏi? Nếu có thể thông suốt các pháp đều bình đẳng, tất cả
pháp đều không, tâm không còn nhiễm đắm nữa thì nói là ra khỏi. Lại, biết đúng
như thật, như huyễn, như mộng v.v... khéo soi nhân duyên mà không phân biệt, lại
xa lìa các thứ
hư vọng, trụ pháp bình đẳng,
khế hợp đạo tâm, bặt niềm tạo tác thì ra khỏi. Đó chính là thành quả to lớn của
người tu bình đẳng, không gì bằng. Vì vậy, Tín Tâm Minh của Tổ Tăng Xán mới
nói:
“Cứu cánh
cùng cực
Bất tổn quỹ
tắc
Khế tâm bình
đẳng
Câu tác câu tức”.
Dịch:
“Rốt ráo đến
cùng cực
Chẳng còn
mãi quỹ tắc
Bình đẳng
hợp đạo tâm
Im bặt niềm tạo tác”.
Kết luận:
(Cho riêng phần nói về bình đẳng)
Bấy lâu cứ tưởng Hiến chương Liên
Hiệp Quốc nói về cái gọi là bình đẳng giữa con người về quyền lợi và nghĩa vụ
là một văn kiện tuyệt hảo mà nhân loại hằng mơ ước. Nhưng những qui chế đó chỉ
có về phương diện nhân quyền hay những tự do căn bản liên quan đến chủng tộc,
nam nữ, ngôn ngữ hay tôn giáo, cùng sự chia sẻ nghĩa vụ chung giữa con người
với con người, giữa con người với cộng đồng, giữa cộng đồng với quốc gia, giữa
quốc gia với các quốc gia khác trong cộng đồng quốc tế. Nào ngờ đạo Phật với
những quan điểm về bình đẳng không những nói lên tánh cách từ bi hỷ xả trong
mối tương thân tương ái giữa con người với con người mà bình đẳng còn đem lại
hòa bình cho mỗi chúng sanh khi diệt trừ được ngã, ngã sở và mọi vô minh, tham
ái khác. Vì vậy, Liên hiệp quốc vào năm 2008, mới chọn đạo Phật làm tôn giáo
chính thức của thế giới này.
Chúng tôi mở dấu ngoặc ở đây để nói
lên sự chứng nhập về các đoạn Kinh vi diệu nêu trên: Đọc các đoạn Kinh đó chúng
tôi không khỏi bùi ngùi xúc động. Từ lâu để sống hài hòa với mọi chúng sanh
khác, chúng tôi lấy tôn chỉ bình đẳng, lấy tâm yêu thương mà sống với nhân quần
xã hội. Nhưng cái tâm bình đẳng, lòng yêu thương của tôi chỉ bằng một chung
trà, quá hạn hẹp. Bây giờ, mới biết bình đẳng tức trong ngoài tịch tĩnh như
nhau giống như mặt nước hồ thu, lúc nào cũng bình lặng mênh mông, không gợn
sóng. Chính là cái bình lặng tịch tĩnh
này mới phát khởi được đại bi,
trung tâm phát xuất của vô vàn bình đẳng để cùng nhau cưu mang nỗi khổ đau về
phân biệt, kỳ thị về màu da sắc áo của những người sống trên quả cầu này.
Chúng ta thừa hưởng cái di sản to
lớn này do Phật ban cho mà không phải đổ mồ hôi sôi nước mắt. Vậy, phải biết ơn
trả ơn công đức chư Phật, đồng thời phải hồi hướng cho tất cả chúng sanh đều
cùng có nhất pháp tánh bình đẳng mà sống trong an lạc thái bình.
- Phẩm “Bình
Đẳng”, quyển thứ 29, MHBNBLMĐ, Tu Bồ Đề bạch Phật:
“Bạch Thế Tôn! Người thấy thật chẳng cấu, chẳng tịnh. Người thấy chẳng
thật cũng chẳng cấu, chẳng tịnh. Tại sao? Vì tất cả pháp tánh vô sở hữu.
Bạch Thế Tôn! Trong sở hữu không có cấu, không có tịnh. Trong vô sở hữu
cũng không có cấu, không có tịnh.
Bạch Thế Tôn! Trong sở hữu, trong vô sở hữu cũng không có cấu, không có
tịnh.
Bạch Thế Tôn! Tại sao người như thật ngữ chẳng cấu, chẳng tịnh, người
chẳng thật ngữ cũng chẳng cấu, chẳng tịnh?”.
Đức Phật dạy: “Này Tu Bồ Đề! Tướng
các pháp bình đẳng ấy ta nói là tịnh.
Này Tu Bồ Đề! Những gì là các pháp bình đẳng? Đó là như, bất dị, bất
cuồng, pháp tướng, pháp tánh, pháp trụ, pháp vị, thật tế. Có Phật hay không
Phật, pháp tánh thường trụ, đó gọi là tịnh”.
Thấy tất cả pháp bình đẳng thì có
thể ra khỏi Tam giới, sớm chứng Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề. Vậy, hoặc nói như,
nói bất dị, bất cuồng, pháp tướng, pháp tánh, pháp trụ, pháp định, thật tế hoặc
bình đẳng... là nói về thanh tịnh hay nói khác người có cái thấy biết như vậy
thì được thanh tịnh.
Đến đây, chúng ta có thể bước sang
mục “thanh tịnh”, một trong những pháp của “cái thấy từ bờ kia”, để quán sát
tại sao Phật bảo “tướng các pháp bình đẳng ấy ta nói là Tịnh”.
Thích nghĩa cho đoạn nói về “bình đẳng” nầy:
(1). Quyển 537, phẩm “Tuyên Hóa”.
(2). Thắng
nghĩa: Phạm gọi là Paramàrtha. Pàli gọi là Paramattha. Cũng gọi Đệ nhất nghĩa,
Chân thực nghĩa. Chỉ cho đạo lý chân thực tối thắng vượt lên trên thế tục,
không thể dùng văn tự, lời nói diễn đạt.
8- Thanh tịnh:
Để mở đầu cho phần nói về thanh
tịnh, chúng tôi trích một đoạn trong Kinh tạm gọi là Tiểu Bản Bát Nhã (TBBN) do
Phật thuyết ở Hội thứ IV, nói về “các pháp xưa nay tự tánh thanh tịnh như sau”:
“Phật bảo Thiện Hiện:
- Đúng như vậy! Như lời ngươi nói! Các pháp xưa nay tự tánh thanh tịnh.
Đại Bồ tát này đối với tất cả pháp bản tánh thanh tịnh, tinh tấn tu học phương
tiện thiện xảo của Bát Nhã sâu xa, thông suốt như thật, tâm không chìm đắm,
cũng không vướng mắc, xa lìa tất cả phiền não nhiễm đắm, nên nói: Khi Bồ tát
học như vậy, đối với tất cả pháp được thanh tịnh. Do nhân duyên này được lực
thanh tịnh, vô úy thanh tịnh, Phật pháp thanh tịnh.
Lại nữa, Thiện Hiện! Mặc dầu tất
cả pháp bản tánh thanh tịnh mà các phàm phu chẳng có tri kiến thấy biết.
Đại Bồ tát này vì muốn cho họ thấy biết, hiểu rõ nên khuyên tinh tấn tu hành
phương tiện thiện xảo của Bát nhã Ba la mật, nghĩ: Ta đối với bản tánh thanh
tịnh của các pháp thấy biết hiểu rõ, rồi như thật khai ngộ tất cả hữu tình, làm
cho chúng đối với bản tánh thanh tịnh của các pháp cũng thấy biết, hiểu rõ. Đại
Bồ tát này khi học như vậy được lực thanh tịnh, vô úy thanh tịnh, Phật pháp
thanh tịnh”.
Phải nói thanh tịnh là pháp vi diệu
nhất trong tất cả pháp. Đó là trí ấn trí tạng bí mật của chư Phật ba đời. Một
khi tâm thanh tịnh thì trần cảnh đều lắng đọng. Đó là bước đầu quan trọng trong
sự tu tập tất cả pháp môn Phật học. Nó cũng là cánh cửa khai mở trí tuệ. Với
các những đoạn kinh ngắn sau đây sẽ chứng minh lời nói này:
Kinh Viên giác, Phật dạy: “Vì căn thanh tịnh cho nên sắc trần thanh tịnh. Vì sắc trần thanh
tịnh nên thanh trần thanh tịnh; hương, vị, xúc, pháp cũng lại như thế. Thiện
nam tử! Vì lục trần thanh tịnh cho nên đại địa thanh tịnh. Vì đại địa thanh
tịnh cho nên thủy đại thanh tịnh; hỏa đại, phong đại, cũng lại như thế. Thiện
nam tử! Vì tứ đại thanh tịnh cho nên thập nhị xứ, thập bát giới và 25 cõi cũng
đều thanh tịnh”.
“Vì những cái kia thanh tịnh, cho nên thập lực, tứ vô sở úy, tứ vô ngại
trí, thập bát bất cộng pháp và 37 pháp trợ đạo đều được thanh tịnh. Như thế cho
đến 84.000 môn Đà la ni, tất cả đều thanh tịnh”.
Câu nói này của Phật dạy có thể làm
tiền đề cho những dẫn chứng và các luận giải sau đây:
- Phẩm
“Thuyết Tướng Bát Nhã”, quyển 293, Hội thứ I, ĐBN. Cụ thọ Thiện
Hiện bạch Phật:
“Bạch Thế Tôn! Di Lặc Bồ tát khi đắc Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề chứng những pháp nào? Và thuyết những pháp nào?
Phật bảo: Thiện Hiện! Di Lặc Bồ tát Ma ha tát khi được Vô Thượng Chánh
Đẳng Bồ đề chứng pháp sắc rốt ráo tịnh,
nói pháp sắc rốt ráo tịnh. Chứng
pháp thọ tưởng hành thức rốt ráo tịnh, nói pháp thọ tưởng hành thức rốt ráo
tịnh. Chứng pháp thập nhị xứ rốt ráo tịnh, nói pháp thập nhị xứ rốt ráo tịnh.
Chứng pháp thập bát giới rốt ráo tịnh, nói pháp thập bát giới rốt ráo tịnh.
Chứng tất cả pháp Phật rốt ráo tịnh, nói tất cả pháp Phật rốt ráo tịnh”.
Chúng ta không lấy làm lạ với những
diễn tả như vậy của Kinh Viên giác hay Kinh ĐBN hoặc các Kinh khác trong văn
học Đại thừa. Vì vậy, đạo Phật mới được gọi là Thanh-tịnh-đạo.
- Phẩm “Hành
Tướng”, Hội thứ II hay phẩm “Thiện Hiện”, Hội thứ III, ĐBN cũng nói: “Nếu biết
tất cả pháp vô sở hữu, bất khả đắc, chẳng
xuất, chẳng sanh, không được, không làm, đây gọi là rốt ráo thanh tịnh”.
- Phẩm “Công
Đức Khó Nghe”, quyển 302, Hội thứ I, ĐBN. Nói: “... Nếu đại
Bồ tát nào khi hành Bát nhã Ba la mật chẳng thấy pháp đúng, chẳng thấy pháp
sai, chẳng thấy hữu lậu, chẳng thấy vô lậu, chẳng thấy hữu vi, chẳng thấy vô vi
thì đại Bồ tát ấy tu hành Bát nhã Ba la mật mau được viên mãn”. Vì sao?
“... Vì tất cả pháp không có tánh tướng, không có tác dụng, chẳng chuyển
động, hư vọng giả dối, tánh chẳng chắc chắn, chẳng tự tại, không tri giác,
không cảm thọ, xa lìa ngã, hữu tình, dòng sinh mạng, sự sanh… cho đến cái biết,
cái thấy”.
“.. Cụ thọ Thiện Hiện lại bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn! Bát nhã Ba la mật
như vậy là nơi tập hợp của mọi thanh
tịnh.
Phật dạy:
- Đúng vậy! Này Thiện Hiện! Vì sắc thanh tịnh nên Bát nhã Ba la mật
thanh tịnh; vì thọ, tưởng, hành, thức thanh tịnh nên Bát nhã Ba la mật thanh tịnh; vì mười hai xứ, mười tám
giới thanh tịnh nên Bát nhã Ba la mật thanh
tịnh; vì tất cả pháp Phật thanh tịnh nên Bát nhã Ba la mật thanh tịnh.
Vì vậy, Bát nhã Ba la mật được
coi là nơi tập hợp của mọi thanh tịnh”.
Rốt ráo tịnh có nghĩa là đối với uẩn
xứ giới và tất cả pháp Phật “tâm như gỗ đá”. Tâm như gỗ đá là đối với trần cảnh
không có sở đắc, không cảm thọ, không trụ, không chấp. Có trụ có chấp là có
dính mắc, là có trói buộc, phiền não. Khi tâm vô phân biệt, vô sở đắc, vô trụ, vô trước... đó là tâm
không hay còn gọi là vô thức, vô niệm, vô tâm. Bát nhã Ba la mật còn gọi là
Tánh không, chủ trương tâm không tức dùng diệu quán “vô sở đắc”, diệu huệ
“vô sở trụ” làm phương tiện để sanh tâm thanh tịnh. Mục đích là quét sạch tất
cả những dây mơ rễ má, những thói quen tập tục còn vướng bận trong tâm thức để
con người được rỗng rang tự tại.
Khi đạt đến trình độ nầy thì tâm thể
hoàn toàn vắng lặng. Lúc đó không có nghĩa là người tu biến thành gỗ đá. Thiền
sư Khuê Phong tức Tôn giả Tông Mật nói: “Tâm có lặng thì linh chi mới mở”. Khi tâm thể tuyệt đối vắng lặng, người ta
tin tưởng là huệ (Trí Bát Nhã nhiệm mầu) xuất hiện, một thứ ánh sáng vi diệu
phát chiếu sau cái “trống không” đó.
Nhưng đó chỉ là những diễn tả có tính cách khuôn sáo? Nói một cách đơn giản và ngắn gọn như Huyền Sa “bản nhiên
thanh tịnh tức là cái tịch lặng an nhiên trong hiện tại”. Vậy, thanh tịnh ngoài sắc trần không nhiễm ô, không trụ chấp, không
trói buộc, không dính mắc… còn có một ý nghĩa tuyệt đối là chân, một siêu thức
được xem như là trí tuệ vô thượng. Tới đây không còn phân biệt chấp trước. Mọi
hiện hữu bây giờ được phơi bày “như thị”, tất cả tánh tướng thể dụng đều bình
đẳng, và cái bình đẳng đó chính là cái tịch lặng an nhiên trong cuộc sống hiện
tại. Bình đẳng đó Bát Nhã gọi là thanh tịnh và người đạt được trạng thái đó
chính là Như Lai. Vì Như Lai là giải thoát, Như Lai là Niết bàn. Giải thoát và
Niết bàn cũng gọi là tịch lặng an nhiên, không thể tìm thấy bất cứ đâu trừ hiện
tại, sát na vĩnh hằng của đời sống đạo! Đạo Phật được gọi là Thanh-Tịnh-Đạo bởi
lý do đó.
- Kinh Lăng
Nghiêm Phật bảo ông A nan: “Căn trần
đồng một thể (tâm), triền phược và
giải thoát không hai (mê thì triền phược,
ngộ thì giải thoát). Các thứ hư vọng như hoa đốm giữa hư không. Vì có trần
cảnh, nên ở nơi căn khởi ra phân biệt. Vì có năng phân biệt ở nơi căn, nên mới
hiện ra cái tướng bị phân biệt là cảnh. Căn (kiến)
và cảnh (sắc tướng) đối đãi vọng
hiện, chớ không có thật. Cũng như
hình cây lau gác nhau. Thế nên, khi thấy, nghe, hay, biết mà khởi vọng niệm
phân biệt, đó là gốc vô minh triền phược. Còn khi thấy, nghe, hay, biết mà
không khởi vọng niệm phân biệt, đó là Niết bàn. Ở trong chơn tâm thanh tịnh, không dung chứa vật nào khác!”
Kinh Lăng Nghiêm là một Kinh chỉ về
chân tâm nhẹ nhàng êm ả nhất trong văn chương Phật học. Đoạn Kinh trên quá ngắn
mà có thể diễn tả được cả nhân sinh quan và vũ trụ quan Phật giáo. Xuyên qua
trần cảnh mà quán chiếu tự tâm tức “phản quang tự kỷ” hay nói khác quay đầu lại
thì thấy bến bờ (hồi đầu thị đạo). Tự soi rọi tâm thì thấy tánh, thấy được cái
bản lai diện mục hay chân tâm của chính mình. Ngộ nhiều khi chỉ cần một câu nói
ngắn, đánh thẳng vào tâm thức mà thôi! Đó cũng chính là giáo pháp: “Bất lập văn tự, Giáo ngoại
biệt truyền, Trực chỉ nhân tâm, Kiến tánh thành Phật” của Bồ Đề Đạt Ma, Tổ thứ 28 của dòng Thiền Tây Thiên truyền thừa từ đức
Thích Ca Mâu Ni.
- Phẩm “Địa Ngục”, quyển 506, Hội thứ
III, ĐBN cũng nói:
“Ngã cho đến kiến giả thanh tịnh tức sắc thanh tịnh. Sắc
thanh tịnh tức ngã cho đến kiến giả thanh tịnh. Vì sao? Vì ngã cho đến kiến giả
này thanh tịnh cùng sắc thanh tịnh không hai không khác, không riêng không dứt.
Như vậy, ngã cho đến kiến giả thanh tịnh tức Nhất thiết chủng trí thanh tịnh.
Nhất thiết chủng trí thanh tịnh tức ngã cho đến kiến giả thanh tịnh. Vì sao? Vì
ngã cho đến kiến giả này thanh tịnh cùng Nhất thiết chủng trí thanh tịnh không
hai không khác, không riêng không dứt.
Sắc thanh tịnh tức Bát nhã Ba la mật thanh tịnh. Bát nhã
Ba la mật thanh tịnh tức sắc thanh tịnh. Vì sao? Vì sắc thanh tịnh này cùng Bát
nhã Ba la mật thanh tịnh không hai không khác, không riêng không dứt. Như vậy
cho đến Nhất thiết chủng trí thanh tịnh tức Bát nhã Ba la mật thanh tịnh. Bát
nhã Ba la mật thanh tịnh tức Nhất thiết chủng trí thanh tịnh. Vì sao? Vì Nhất
thiết chủng trí này thanh tịnh cùng Bát nhã Ba la mật thanh tịnh không hai
không khác, không riêng không dứt.
Hữu vi thanh tịnh nên vô vi thanh tịnh, vô vi thanh tịnh
nên hữu vi thanh tịnh. Vì sao? Hoặc hữu vi thanh tịnh, hoặc vô vi thanh tịnh
không hai không khác, không riêng không dứt.
Quá khứ thanh tịnh nên vị lai hiện tại thanh tịnh, vị lai
thanh tịnh nên quá khứ hiện tại thanh tịnh. Hiện tại thanh tịnh nên quá khứ vị
lai thanh tịnh. Vì sao? Hoặc quá khứ thanh tịnh, hoặc vị lai thanh tịnh, hoặc
hiện tại thanh tịnh không hai không khác, không riêng không dứt vậy”.
Một pháp thanh tịnh, mười phương thế
giới đồng thanh tịnh.
- Phẩm “Địa Ngục”, quyển 506, Hội thứ III,
ĐBN lại nói tiếp:
“... Xá Lợi Phất thưa: Vì sao tất cả bản tánh tịnh, nên nói
là thanh tịnh?
Phật bảo: Xá Lợi Phất! Vì tất cả pháp bất khả đắc, nên bản tánh thanh tịnh
nói là thanh tịnh.
Xá Lợi Phất lại thưa Phật rằng: Như vậy, Bát nhã Ba la
mật đối Nhất thiết chủng trí không ích
không tổn?
Phật nói: Như vậy, vì rốt ráo tịnh vậy.
Xá Lợi Phất thưa: Vì sao Bát nhã Ba la mật đối Nhất thiết
chủng trí không ích không tổn?
Phật bảo: Xá Lợi Phất! Pháp giới thường trụ nên Bát nhã
Ba la mật như thế đối Nhất thiết chủng trí không ích không tổn.
Khi ấy, Xá Lợi Phất lại thưa Phật rằng: Như vậy, Bát nhã
Ba la mật bản tánh thanh tịnh đối tất cả pháp không sở nhiếp thọ?
Phật nói: Như vậy, vì tất cả pháp rốt ráo tịnh vậy.
Xá Lợi Phất thưa: Vì sao Bát nhã Ba la mật bản tánh thanh
tịnh đối tất cả pháp không sở nhiếp thọ?
Phật bảo: Xá Lợi Phất! Pháp giới vắng lặng không lay
động, nên Bát nhã Ba la mật như thế bản tánh thanh tịnh, đối tất cả pháp không
sở nhiếp thọ.
Huệ mạng Tu Bồ Đề thưa Phật rằng: Ngã thanh tịnh nên sắc
thọ tưởng hành thức cho đến pháp vô vong thất, tánh hằng trụ xả thanh tịnh?
Phật nói: Như vậy, vì rốt ráo tịnh vậy.
Bạch Thế Tôn! Duyên nào mà nói ngã thanh tịnh nên sắc thọ
tưởng hành thức cho đến pháp vô vong thất, tánh hằng trụ xả thanh tịnh là rốt
ráo tịnh?
Tu Bồ Đề! Ngã vô
sở hữu nên sắc thọ tưởng hành thức cho đến pháp vô vong thất, tánh hằng trụ
xả cũng vô sở hữu là rốt ráo tịnh.
Huệ mạng Tu Bồ Đề lại thưa Phật rằng: Ngã thanh tịnh nên
quả Dự lưu, Nhất lai, Bất hoàn, A la hán, Duyên giác, tất cả hạnh Bồ tát Ma ha
tát, chư Phật Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề thanh tịnh?
Phật nói: Như vậy, vì rốt ráo tịnh vậy.
Bạch Thế Tôn! Duyên nào mà nói ngã thanh tịnh nên quả Dự
lưu cho đến chư Phật Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề thanh tịnh là rốt ráo tịnh?
Tu Bồ Đề! Ngã tự
tướng không, nên quả Dự lưu cho đến chư Phật Vô Thượng Chánh Đẳng Bồ đề
cũng tự tướng không là rốt ráo tịnh.
Huệ mạng Tu Bồ Đề lại thưa Phật rằng: Ngã thanh tịnh nên
Nhất thiết trí, Đạo tướng trí, Nhất thiết chủng trí thanh tịnh?
Phật nói: Như vậy, vì rốt ráo tịnh vậy.
Bạch Thế Tôn! Duyên nào mà nói ngã thanh tịnh nên Nhất
thiết trí, Đạo tướng trí, Nhất thiết chủng trí rốt ráo tịnh?
Tu Bồ Đề! Ngã vô
tướng vô đắc, vô niệm vô tri nên Nhất thiết trí, Đạo tướng trí, Nhất thiết
chủng trí cũng vô tướng vô đắc, vô niệm, vô tri là rốt
ráo tịnh.
Huệ mạng Tu Bồ Đề lại thưa Phật rằng: Hai thanh tịnh(1) nên không đắc
không hiện quán?
Phật nói: Như vậy, vì rốt ráo tịnh vậy.
Bạch Thế Tôn! Duyên nào mà nói hai thanh tịnh nên không
đắc không hiện quán là rốt ráo tịnh?
Tu Bồ Đề! Điên đảo sở khởi nhiễm tịnh không có, nên không
đắc không hiện quán là rốt ráo tịnh.
Huệ mạng Tu Bồ Đề lại thưa Phật rằng: Ngã vô biên nên sắc thọ tưởng hành thức cho
đến Nhất thiết trí, Đạo tướng trí, Nhất thiết chủng trí cũng vô biên là rốt ráo
tịnh?
Phật bảo: Tu Bồ Đề! Vì rốt
ráo không, vô tế không vậy là rốt
ráo tịnh.
Huệ mạng Tu Bồ Đề lại thưa Phật rằng: Nếu Bồ tát Ma ha
tát năng giác như thế, đấy là Bát nhã Ba la mật?
Phật nói: Như vậy, vì rốt ráo tịnh vậy.
Bạch Thế Tôn! Duyên nào mà nói nếu Bồ tát Ma ha tát năng
giác như thế đấy là Bát nhã Ba la mật, tức rốt ráo tịnh vậy?
Tu Bồ Đề! Do đây năng thành đạo tướng trí vậy.
Huệ mạng Tu Bồ Đề lại thưa Phật rằng: Nếu Bồ tát Ma ha
tát khi hành Bát nhã Ba la mật thậm thâm chẳng đắc bờ kia, chẳng đắc bờ đây,
chẳng đắc giữa dòng, đấy là Bồ tát Ma ha tát Bát nhã Ba la mật thậm thâm?
Phật nói: Như vậy, vì rốt ráo tịnh vậy.
Bạch Thế Tôn! Duyên nào mà nói nếu Bồ tát Ma ha tát khi
hành Bát nhã Ba la mật thậm thâm chẳng đắc bờ kia, chẳng đắc bờ đây, chẳng đắc
giữa dòng, đấy là Bồ tát Ma ha tát Bát nhã Ba la mật thậm thâm, tức rốt ráo
tịnh?
Tu Bồ Đề! Vì pháp
tánh bình đẳng ba đời vậy”.
Ngã vô sở hữu,
tự tướng không, vô tướng, vô đắc, vô niệm, vô tri. Tất cả pháp vô sanh, vô diệt, rốt ráo không, vô tế không là tuyệt đối không, nên
nói là rốt ráo tịnh. Và rốt ráo tịnh này dẫn đến Thánh trí tự giác, nên bảo là năng thành đạo tướng trí. Đó là pháp
tánh bình đẳng ba đời vậy.
Phẩm “Niệm
Trụ”, quyển 568. Hội thứ VI. Phật bảo:
“Thiên vương nên biết: Các đại Bồ tát hành sâu Bát nhã Ba la mật tu tập hạnh Không, diệt pháp hý luận,
suy nghĩ: Cảnh giới sở quán đều Không, tâm năng quán cũng chẳng có, không có
hai loại sai khác về năng quán, sở quán. Các pháp nhất tướng còn gọi vô tướng,
suy nghĩ như thế thì không còn giữ tướng trong ngoài, không thấy thân không
thấy tâm cũng không thấy pháp, liên tiếp tu tập chỉ quán theo thứ lớp. Quán như
vậy gọi là như thật thấy pháp. Chỉ là nhất tâm bất loạn. Bồ tát tu quán hạnh
như thế rồi liền được tịnh giới. Vì giới thanh tịnh nên hạnh cũng thanh tịnh.
Đây là quán hạnh thanh tịnh của Bồ
tát hành sâu Bát nhã Ba la mật”.
Tu tập quán biết nhất tâm bất loạn,
liền được tịnh giới. Giới thanh tịnh thì hạnh cũng thanh tịnh. Đây gọi là quán
hạnh thanh tịnh. Hành quán như vậy mau năng thành đạo tướng trí.
Tóm lại, tất cả pháp đều không có tự tánh, do duyên hợp giả có. Các pháp chẳng
khác nào huyễn mộng, bào ảnh... có đó rồi mất đó, biến đổi vô thường chẳng
khác nào bèo bọt, sương khói... nên nói là không thật có, vô sở hữu,
bất khả đắc. Nếu thật giác biết các pháp như vậy, thì không còn phân biệt chấp trước
nữa, tâm sẽ được như như. Tâm như như nên nói là bình đẳng, bình đẳng nên nói là thanh tịnh.
Sau đây là
câu chuyện Thiền nói về cái thanh tịnh như
sau:
1. Có vị Tăng hỏi Thiền sư: Theo Ngài Duy
Ma Cật nói người muốn vào Tịnh độ phải có tịnh
tâm. Vậy thế nào là tịnh tâm?
Thiền sư đáp: “Khi tâm tuyệt
đối thanh tịnh, tâm ông là tâm tịnh và tâm chỉ tuyệt đối khi vượt trên uế và
tịnh. Ông muốn làm sao thực chứng tâm nầy phải không? Hãy để tâm rỗng suốt mọi
tương duyên, ông sẽ được tịnh tâm. Nhưng khi đạt được (trạng thái nầy) chớ nuôi một niệm nào về nó, nếu không sẽ rơi vào
uế nhiễm. Lại nữa, khi uế nhiễm cũng chớ nuôi dưỡng một niệm nào về việc đó thì
ông sẽ hết uế nhiễm. Đây là thanh tịnh
tuyệt đối”.
Để tâm rỗng
suốt mọi tương duyên có nghĩa là gác bỏ hết tất cả mọi hệ lụy to nhỏ, xấu
tốt, uế tịnh... không còn gì để phân biệt, không còn gì để chấp trước, thì không còn bị trói
buộc. Tâm thanh tịnh rồi thì không hành động nào ngoài thân có thể làm hoen ố
nó được; nó tùy cơ ứng dụng qua lại tự do, mà bổn thể vẫn hoàn toàn vô nhiễm.
2. Có người hỏi Ngài Bách Trượng Hoài Hải:
- Đối mọi cảnh, làm sao được tâm như gỗ
đá?
Sư nói:
- Tất cả mọi pháp, vốn chẳng tự nói
không, chẳng tự nói sắc, lại chẳng nói phải trái, dơ sạch, lại cũng chẳng có
tâm trói buộc người. Nhưng tự con người hư vọng tính toán, làm như hiểu biết,
khởi biết bao tri kiến, sanh biết bao là thương, sợ. Chỉ cần hiểu chư
pháp không tự sanh ra, tất cả đều từ một niệm của mình, vọng tưởng điên đảo, giữ tướng mà có
biết. Tâm và cảnh vốn không đến (với
nhau), đương xứ mà giải thoát. Tất cả pháp đương xứ mà tịch diệt, đương xứ
đạo tràng vả tánh bổn hữu không thể gọi tên xếp thứ, bổn lai chẳng phải phàm mà
cũng chẳng phải Thánh, chẳng phải dơ sạch mà cũng chẳng phải
có không, lại cũng chẳng phải lành dữ, cùng các pháp nhiễm tịnh tương ưng, gọi
là nhân thiên Nhị thừa giới. Nếu tâm chấp nhơ sạch chấm dứt, không trụ trói,
không trụ mở, không có mọi hữu vi vô vi thắt buộc thoát tâm lượng xứ, tại sanh
tử mà tâm ấy tự tại, rốt cùng không cùng với các vọng hư huyễn, trần lao uẩn
giới, sanh tử chư nhân hòa hợp, thong dong chẳng nương gá, tất cả không câu
thúc, đi ở chẳng ngăn ngại, tới lui sanh tử như cổng mở một thứ. Phàm người học
đạo, nếu gặp mọi thứ buồn vui, vừa lòng hay trái ý, tâm chẳng co rụt, không
nghĩ đến danh văn, lợi dưỡng, y phục, không tham công đức lợi ích, không bị
vướng kẹt bởi các pháp thế gian, không thân không thương, buồn vui thấy bình
thường, mặc đồ thô để che lạnh, ăn cơm hẩm để sống, ngố ngố như ngây như điếc,
có chút phần tương ưng. Nếu tại tâm học rộng chuyện hiểu biết, cầu phước cầu
trí đều là sanh tử, đối với bao đạo lý nào có ích gì, bị cảnh phong của tri
giải thổi bay nhận chìm, quày trở lại trong biển sanh tử. Phật là người không
cầu, hễ cầu là trái lý. Đó là lý không cầu, hễ cầu là thất mát. Nếu nắm bắt “vô cầu”, thì đồng như
hữu cầu. Nếu nắm bắt trước vô vi thì cũng giống như hữu vi. Cho nên Kinh nói: “Không thủ ở pháp, mà không thủ ở chẳng
phải pháp, cũng chẳng thủ nơi chẳng phải chẳng phải pháp”. Lại nói: “Pháp Như Lai
đắc, pháp này không thật không hư”. Nếu làm một
đời tâm như gỗ đá một thứ, không bị bát phong, ngũ dục của ấm giới thổi đùa
nhận chìm, thì dứt được nhân sanh tử, pháp
trụ tự do. Không bị nhân giải của tất cả hữu vô trói buộc, không bị hữu lậu
câu thúc. Lúc khác lại lấy không bị nhân trói buộc làm nhân, đồng sự ích lợi.
Lấy vô trước tâm ứng với nhất thiết vật, lấy tuệ vô ngại cởi tất cả trói
buộc. Cũng gọi là theo bịnh mà cho thuốc vậy. (Ngũ Đăng Hội Nguyên)
Đó là phủi sạch tất cả, tâm thể được thanh tịnh thì
Nhất thiết trí trí sẽ hiện tiền. Vì
vậy, nên quyển 545, TBBN, phẩm “Thanh Tịnh” nói: “Vì không chấp trước,
không trói buộc, vượt qua tất cả gọi là Nhất thiết trí”.
Kết luận:
(Cho riêng
phần thuyết về thanh tịnh)
Vì bản tánh sắc không buộc không mở, bản tánh thọ, tưởng, hành, thức
cũng không buộc mở. Vì sao? Vì sắc cho đến thức rốt ráo tịnh. Bản tánh
của 12 xứ, 18 giới không buộc không mở; bản tánh của tất cả pháp Phật từ tứ
thiền, tứ vô lượng, tứ định vô sắc, 37 pháp trợ đạo, 18 pháp bất cộng, Nhất
thiết trí… cho đến quả vị Giác ngộ tối cao cũng không buộc không mở. Nếu bản
tánh của tất cả pháp Phật không buộc không mở thì chẳng phải là tất cả pháp Phật.
Vì sao? Vì 5 uẩn, 12 xứ, 18 giới cho đến tất cả pháp Phật rốt ráo tịnh vậy.
Bản tính của
tất cả pháp xưa nay vốn thanh tịnh vì không
thể nắm bắt được. Nếu không nắm bắt được thì phải buông bỏ vạn duyên. Xả bỏ vạn
duyên thì bặt niệm sanh diệt. Bặt niệm sanh diệt thì tâm thể vắng lặng. Trời xanh vẫn là trời xanh, mây trắng
vẫn là mây trắng, hòn núi kia ngàn năm vẫn là hòn núi cũ, vẫn phơi sương cùng
tuế nguyệt. Khi tâm thể tịch lặng thì muôn sự muôn vật trong ngoài đều thanh
tịnh! Nên sư Thanh Nguyên Duy Tín mới có lời tự thuật rằng:
“Sãi tôi, ba mươi năm trước, khi chưa học Thiền,
老 僧 , 三 十 年 前 , 來 參 禪 時 ;
thấy núi là núi, thấy nước là nước;
見 山 是 山 , 見 水 是 水 ;
“Sau nhân theo bậc thiện tri thức chỉ cho chỗ vào,
及 至 後 來 親 見 知 識,有 箇 入 處
thấy núi chẳng phải núi, thấy nước chẳng phải nước;
見 山 不 是 山 , 水 不 是 水
“Rồi nay thể nhập chốn yên vui tịch tĩnh, y nhiên,
而 今 得 箇 體 歇 處 ,依 然 ,
thấy núi chỉ là núi, thấy nước chỉ là nước”
見 山 衹 是 山 , 見 水 衹 是 水
(Truyền đăng lục)
Thí dụ sau
đây của Tổ Vân Môn làm cho chúng ta
cảm thấy dễ chịu hơn. Sư thượng đường giơ cao cây tích trượng nói:
“Phàm phu gọi đó là có,
Nhị thừa bẻ lại là không,
Viên giác gọi là có giả,
Bồ tát nói là “đương thể tức không”.
Các ông mặc áo nạp, thấy tích trượng
thì cứ gọi là tích trượng.
Đi cứ đi, ngồi cứ ngồi, không được
trù trừ”.
Nhiều dấu vết đưa đến những nẻo
đường sai khác, chỉ làm rối mình rối người. Tu là đi tìm cái tịch lặng an
nhiên. Nên đối với Thiền sư cái gì cũng bình thường giản dị. Vì bình thường
giản dị nên mới cởi bỏ những cái tạp nhiễm chấp trước của thế gian. Các Ngài
coi trọng cái hiện tiền. Biết như vậy là biết “nó là nó”, thế là đủ! Nói có,
nói không, nói giả, nói chân... làm gì? Như thế tâm thể sẽ được thanh tịnh. Bằng
không phải đi vòng vòng, phải đi vòng quanh, rồi phải đánh đổi bằng một cuộc
chiến đấu thật dũng mãnh với tất cả khí lực bình sanh mới trở về với cái bản
nhiên thanh tịnh của thuở ban đầu.
Càng trì tụng, càng nghiền ngẫm tư
duy càng thấy cái ảo diệu của các pháp gọi là giả thi thiết, các pháp trì độn
vô tri, các pháp như huyễn như mộng, các pháp là không, các pháp như, bình đẳng
và thanh tịnh. Không thể nào thoáng đọc mà có thể thâm nhập được tánh cách mầu
nhiệm của những pháp này. Vì vậy, trong phần này mới bảo là “cái thấy từ bờ kia”. Tại sao gọi là cái thấy từ bờ kia? Vì
chỉ có những ai giác ngộ đứng ở bờ kia nhìn lại bờ này mới thấy được cái ảo
diệu phi thường của nó.
Với những hiển hiện trên, Kinh thật
sự tắm gội được tâm thức của chúng ta với những miêu tả như không, như như,
bình đẳng, thanh tịnh, gột sạch mọi hệ lụy thế gian để khôi phục lại cái bản
nhiên thanh tịnh của thuở ban đầu. Thọ trì các pháp ấn đó thì chứng nhập các Ba
la mật hay nói khác là có thể sang bờ kia. Rồi từ bờ kia nhìn lại bờ này sẽ
thấy cái khuôn mặt thật ngàn đời của tất cả pháp là giả danh, như huyễn như
mộng v.v... là như thế nào?
Kết luận chung cho LUẬN #3.
(Cái Thấy Từ
Bờ Kia)
Bài học quan
trọng chúng ta có thể rút ra từ quyển
598, phần “Bát Nhã Ba La Mật”, ĐBN, về “cái thấy từ bờ kia” như sau:
“Phật dạy:
Này Thiện Dũng Mãnh! Vì tất cả pháp chẳng thể tùy lấy, chẳng thể chấp thọ,
không năng tùy lấy không năng chấp thọ. Vì sao? Thiện Dũng Mãnh! Không có chút
pháp nào khá chấp thọ, cũng không chút pháp năng có chấp thọ. Vì sao? Vì hoặc
năng chấp thọ hoặc sở chấp thọ đều chẳng thể đắc. Thiện Dũng Mãnh! Vì tất cả
pháp đều chẳng chắc thật như việc huyễn
vậy. Vì tất cả pháp đều tánh chẳng
tự tại, trơ lì chẳng thể đắc vậy. Vì
tất cả pháp đều như bóng sáng chẳng thể lấy vậy. Vì tất cả
pháp thảy đều hư ngụy, không tự tánh
vậy. Vì tất cả pháp đều như nhóm bọt
chẳng thể bắt nắm vậy. Vì tất cả pháp đều như bọt nổi khởi rồi chóng diệt vậy.
Vì tất cả pháp như quáng nắng do
điên đảo mà sanh. Vì tất cả pháp đều như
cây chuối, lõi không chắc thật vậy. Vì tất cả pháp đều như trăng trong nước chẳng thể bắt lấy vậy. Vì tất cả pháp đều như cầu vồng hư dối phân biệt vậy. Vì tất cả pháp đều không có tác dụng nên
không thể phát sanh. Vì tất cả pháp đều như
nắm tay rỗng không nên tánh, tướng nó không thật.
Này Thiện Dũng Mãnh! Các Bồ tát sau
khi quán sát như vậy rồi, đối với tất cả pháp không thủ, không chấp, không trụ và không trước. Này Thiện Dũng
Mãnh! Nếu các Bồ tát giữ gìn lòng tin
sâu sắc đối với tất cả pháp, không còn chấp trước, không chấp chặt, không tham
ái là hành Bát nhã Ba la mật.
Thiện Dũng Mãnh! Nếu các Bồ tát hành
như vậy, trụ như vậy mà tu hành Bát nhã Ba la mật thì mau được viên mãn”.
Phật nhắc
lại giáo pháp như huyễn vào phút cuối cùng trước khi chấm dứt thuyết giảng trọn
bộ Đại Bát Nhã Ba La Mật. Rốt lại, tất cả pháp là không thật, hư ngụy, giả thi
thiết (danh giả, pháp giả, thọ giả); các pháp như huyễn như mộng... như thành
bằng hương khói; các pháp vốn trì độn, vô tri, vô tướng vô đắc, vô sanh vô
hiển; tất cả pháp là viễn ly, là không, Bản tánh không, tự tướng không, vô tánh
tư Tánh không, vô tế không, tất cánh không; tất cả pháp là như như, như vậy là
như vậy, chẳng lúc nào chẳng như; như đó là bình đẳng, nên nói bình đẳng là
thanh tịnh.
Nên ở Hội
thứ X, Phật dạy cho các Bồ tát 13 pháp môn “Lý Thú Bát Nhã Ba La Mật” tại cung
trời Tha hóa Tự tại mà nhờ đó chư Phật hiện đẳng giác. Trong các pháp môn đó
chỗ nào Phật cũng nói đến không, như như, bình đẳng và thanh tịnh. Những
từ này được xem như là “đại luân tự” hay “pháp ấn” của Bát Nhã. Vì sao? Vì chúng là những sản phẩm của
thân ấn, ngữ ấn, tâm ấn và trí ấn của tất cả Như Lai. Chúng sanh nào thâm nhập
được các pháp ấn này thì có thể tháo gỡ những trói buộc, những câu thúc của thế
tục mà không cần nhờ Thầy Tổ ấn tâm!
Vì pháp giới
thường trụ vốn như, bình đẳng, thanh tịnh, nên Bát nhã Ba la mật như thế bản
tánh thanh tịnh, đối tất cả pháp không sở nhiếp thọ. Học như vậy, tri giác như
vậy là đạt đến cứu cánh của bờ kia. Và như vậy, tức là có thể mở được cửa Cam
lồ của chư Phật!
Nhưng chung
cùng, không có bờ này, không có bờ kia, cũng không có giữa. Bờ này là một bên,
bờ kia cũng là một bên, mà ở giữa dòng cũng lại là một bên khác nữa. Có giới
biên là có chấp, có chấp là có thiên lệch. Vô chấp mới được tịch lặng an nhiên.
Không so đo chọn lựa mới được gọi là cứu cánh của đời sống đạo. Giác ngộ như
vậy chính là đời sống đạo.
Nhưng, Giác
ngộ không có nghĩa là bám víu bờ này hay bờ kia. Giác ngộ là cái gì chứng biết,
phát khởi từ cái trôi chảy của cuộc sống, không phải là sống viễn ly hay xả trừ
bờ mê để được bến giác. Nói bờ này bờ kia, nói như vậy là còn nằm trong lưỡng
nguyên! Bát Nhã chỉ là Bát Nhã khi được khai phóng như chim xí bay lượn trên hư
không mà không bị câu ngại bởi hư không. Có như vậy, người hành giả Bát Nhã mới
có thể thực hiện một bước nhảy, nhảy từ bờ triền phược bên này sang bờ giải
thoát bên kia.
Kinh Lăng
Già là một bộ Kinh đặc biệt, Tổ Bồ Đề Đạt Ma trao cho Huệ Khả mà trong nhà thiền
ngạc nhiên cho sự truyền tâm này, trong đó có một đoạn Kinh rất phù hợp cho mục
“Cái Thấy Từ Bờ Kia” nên chúng tôi trích dẫn ra đây để Quý vị chiêm nghiệm:
Vua quỷ Dạ
Xoa cầu Phật: “Bạch Thế Tôn, xin Ngài dạy con cái học tâm tông, dạy
con giáo lý vô ngã, vô nhiễm, vô trước, giáo lý thành tựu tự tâm vi diệu của
Ngài”.
Phật xác
định lại giáo lý tự giác, tức sự Chứng Đạo của Phật, như vầy:
“Đó cũng như nhìn thấy bóng
mình trong gương hoặc trên nước, cũng như nhìn bóng mình trong ánh trăng hoặc
ánh đèn, lại nữa, cũng như nghe tiếng nói của mình dội lại trong thung lũng; hễ vọng cầu thì có vọng tưởng phân biệt
phải trái; hễ có phân biệt phải trái thì không thoát khỏi thế kẹt hai đầu, tự
nhiên chấp cái phải, nên tinh thần không thể “tịnh” được. Tịnh có nghĩa là lắng
sạch hết sở cầu; và lắng sạch hết sở cầu có nghĩa là đi sâu vào định, từ đó phát
sanh Thánh trí tự giác, và đó tức là Như Lai Tạng: Tathagatagarba”.
Đoạn Kinh
nhỏ này nói lên giáo lý thành tựu tâm vi diệu của Phật, nó chẳng khác nào bóng
trong gương, như tiếng vọng lại từ thung lũng, hễ có vọng cầu thì có vọng tưởng phân biệt phải trái, có phân biệt phải
trái là có vướng mắc, có vướng mắc là có mất mát, nên tâm không còn “tịnh” nữa.
Và kết luận:
Tịnh có nghĩa là lắng sạch mọi sở cầu, lắng sạch hết sở cầu có nghĩa là đi sâu
vào định, mà định phát sanh tịnh, từ đó phát sanh Thánh trí tự giác. Giáo lý
quá hay nhưng phải suy gẫm nhiều và cũng phải thực hành nhiều. Câu nói của phẩm
“Bồ Tát Pháp Dũng”, quyển 399, Hội thứ I có lẽ giản dị hợp với tâm đạo của
chúng ta hơn, là “thật tánh các pháp đều
bất động”.
Bây giờ,
hành trang cuối cùng của chúng ta đối với kiếp này có lẽ là Không, Như như, Bình đẳng và Thanh tịnh.
Muốn nói gì thì nói, chỉ cần tâm niệm: “Tất cả pháp là Không, Như như, Bình
đẳng, Thanh tịnh”. Phải luôn luôn ghi nhớ, luôn luôn tâm niệm như vậy thì cuộc
đời sẽ được nở hoa!
Chúng tôi
tạm dừng bút ở đây để Quý vị tự chiêm nghiệm về “Cái Thấy Từ Bờ Kia”.
Lưu ý:
Phẩm “Khó
Tin Hiểu” là một phẩm dài nhất trong Kinh Đại Bát Nhã . Phẩm này kéo dài từ
quyển 182 đến quyển 284, tổng cộng 103 quyển, hầu hết nói về thanh tịnh. Quý vị
có thể quay lại tham khảo, nếu muốn.
Thích nghĩa cho kết luận chung nói
về “Cái Thấy Từ Bờ Kia”.
(1). Hai
thanh tịnh: Về chủng loại thanh tịnh, trong các Kinh luận đều có nói rõ như
sau:
- 1. Nhiếp đại thừa luận thích quyển 2 của
Ngài Vô Tính nêu 2 loại thanh tịnh trong việc áp phục và đoạn trừ phiền não: 1/.
Thế gian thanh tịnh: Nhờ tu hành đạo hữu lậu, có thể tạm thời đè nén sự hiện
hành của phiền não, không cho trổi dậy, gọi là Thế gian thanh tịnh. 2/. Xuất
thế gian thanh tịnh: Nhờ tu hành đạo vô lậu, có năng lực diệt hết sạch phiền
não, gọi là Xuất thế gian thanh tịnh.
- 2. Luận Tịnh độ của Ngài Thế thân nêu ra 2
thứ thanh tịnh: 1/. Khí thế gian thanh tịnh: Làm cho hoàn cảnh trở nên thanh
tịnh. 2/. Chúng sinh thế gian thanh tịnh: Một khi khí thế gian đã thanh tịnh,
thì chúng sinh ở trong đó biến thành Thánh chúng. Hai thế gian trên đây hiển
bày nghĩa Y báo và Chính báo đều thanh tịnh.
- 3. Luận Cứu cánh nhất thừa bảo tính quyển 4 nêu
2 thứ thanh tịnh, tức Bản lai tự tính thanh tịnh được chia làm hai: 1/. Tự tính
thanh tịnh: Muôn pháp đều không, xưa nay vốn thanh tịnh. 2/. Ly cấu thanh tịnh:
Tách khỏi phiền não mà thành thanh tịnh. (Phỏng theo Phật Quang từ điển).
---o0o---